ការមិនធ្វើនូវអំពើអាក្រក់ទាំងពួង ប្រៀបដូចជាការងួតទឹកសំអាតកាយ អែការបំពេញនូវ សេចក្ដីល្អប្រៀបដូចជាការស្លៀកពាក់ និង ប្រដាប់តាក់តែងកាយដោយអលង្ការ។ ការបំពេញនូវសេចក្ដីល្អ គឺការបំពេញនូវតួនាទី ហើយការបំពេញនូវតួនាទីធ្វើអោយមាន គុណតំលៃ។ មនុស្សយើងម្នាក់ៗមានតួនាទីច្រើនយ៉ាង គឺតួនាទីជាមនុស្ស តួនាទីជាបុត្រធី តា តួនាទីជាភរិយា រឺជាស្វាមី តួនាទីជាមិត្ដ តួនាទីជាមាតាបិតា តួនាទីជាបព្វជិត៘ កិច្ចការក្នុងតួនាទីដែលត្រូវបំពេញយ៉ាងណានោះ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់សំដែងប្រាប់ សព្វ គ្រប់ទាំងអស់ដូច្នេះដើម្បីបំពេញនូវតួនាទីរបស់ខ្លួនឈានឆ្ពោះ ទៅរកសេចក្ដីសុខ មនុស្ស គ្រប់គ្នាត្រូវសិក្សាព្រះធម៌ដែលជាពាក្យ ទូន្មានរបស់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ជាប្រយោ ជន៍ដើម្បី ការយល់ត្រូវចំពោះការងារដែលត្រូវធ្វើ និងដើម្បីតំកល់ខ្លួនក្នុងតួនាទីដ៏ប្រពៃ ដែល ជាមុខនាទី របស់ខ្លួនពិតៗ។
គុណតំលៃរបស់មនុស្សនៅត្រង់ការបំពេញតួនាទី មនុស្សយើងមានជីវិតថ្លៃថ្នូរ ព្រោះធ្វើការតាមតួនាទី បានពេញលេញល្អបរិបូណ៌ មនុស្សដែលមិនបំពេញតួនាទីក៏រមែងជាមនុស្សមិនមានតំលៃ ដូច្នេះមនុស្ស គ្រប់គ្នាត្រូវតែយកចិត្ដទុកដាក់ក្នុងតួនាទី។ មនុស្សខ្ជិល ដេកលក់មិនបានធ្វើការងារ មនុស្សឈឺក៏មិនបានធ្វើ ការងារ មនុស្សស្លាប់ក៏លែងបានធ្វើការងារអ្វីទាំងអស់យ៉ាងណាមិញ មនុស្ស ដែលមិនបានបំពេញនូវតួនាទី របស់ខ្លួនក៏ដូចជាមនុស្សខ្ជិលដេកលក់ មនុស្សឈឺ និងមនុស្សស្លាប់យ៉ាងដូច្នោះដែរ រឺហៅថា ស្លាប់ទាំង រស់ ស្អុយទាំងស្រស់»។
មនុស្សយើងត្រូវតែព្យាយាមធ្វើសេចក្ដីល្អអោយអស់ពីសមត្ថភាព បំពេញតួនាទីអោយបានពេញលេញ បរិបូណ៌ ដើម្បីពូននូវគុណ តំលៃនៃជីវិត អោយបានជាមនុស្សល្អជាមាតាបិតាល្អជាកូនល្អ ជាគ្រូល្អ ជាសិស្ស ល្អ ជាភរិយាស្វាមីល្អ ជាមិត្ដល្អ ជាចៅហ្វាយនាយល្អ ជាអ្នកបំរើការល្អ ជាពុទ្ធបរិស័ទល្អ ជាប្រជាពលរដ្នល្អ និងអោយជាមនុស្សមានតំលៃសំរាប់សាសនា សំរាប់សង្គមជាតិ។
ពុទ្ធសានិកជនដែលល្អ គឺជាអ្នកដែលបានបំពេញតួនាទីយ៉ាងខ្ជាប់ខ្ជួន ចំពោះបព្វជិតត្រូវ បំពេញនូវគន្ថធុរៈ និងវិបស្សនាធុរៈព្រមដោយ ការពន្យល់ប្រាប់អំពីព្រះពុទ្ធសាសនា ជាឧបាសក ជាឧបាសិកា ត្រូវខ្វល់ខ្វាយបំ ពេញកិច្ចការទំនុកបំរុងព្រះសាសនាដោយម៉ឹងម៉ាត់ មក វត្ដដើម្បីជួយកិច្ចការរបស់វត្ដអោយបានពេញដៃ ពេញជើង ធ្វើការដោយចិត្ដស្មោះត្រង់ ត្រូវកសាងខ្លួនអោយទៅ ជាធនធានដ៏ សំខាន់ របស់ព្រះពុទ្ធសាសនា។ កូនដែលជាមនុស្សមានតំលៃរបស់ឪពុកម្ដាយ គឺកូនដែលធ្វើអោយឪពុកម្ដាយសប្បាយចិត្ដ ជាកូនដែ លឪពុកម្ដាយស្រលាញ់ដោយសេក្ដីសង្ឃឹម ព្រោះខ្លួនជាកូនបានបំពេញតួនាទីល្អ។
អ្នកណាជាមនុស្សដែលឆ្លាត រៀនល្អ រៀនពូកែ ធ្វើប្រយោជន៍អោយដល់ប្រទេសជាតិ ធ្វើអោយលោក គ្រូអ្នកគ្រូសប្បាយចិត្ដ រីករាយដោយបានគិតឃើញថា អាត្មាអញបានផលិតមនុស្សអោយមានប្រយោជន៍ ដល់ប្រទេសជាតិ អ្នកនោះអែងគឺជាសិស្សដែលមានគុណ តំលៃដ៏ថ្លៃថ្លារបស់សាលារៀន។
មិត្ដដែលមានគុណតំលៃ គឺជាមិត្ដដែលនាំមិត្ដអោយផុតពីនរក និងសេចក្ដីក្ដៅក្រហាយ ផ្សេងៗជួយការ ពារមិត្ដអោយផុតពីអន្ដរាយ ណែនាំមិត្ដ ដាស់តឿនមិត្ដ បបួលមិត្ដមករកគុណធម៌ អោយមិត្ដស្ដាប់ធម៌ដែ លជាគ្រឿងអប់រំចិត្ដ។
ម្យ៉ាងទៀត មនុស្សដែលមានតំលៃគឺមនុស្សដែលពឹងបាន ដំបូលផ្ទះមានតំលៃព្រោះធ្វើអោយយើងពឹង បានដោយបិទបាំងនូវកំដៅថ្ងៃ និងទឹកភ្លៀងជាដើម ទោះជាអ្វីៗទៀតក៏ដោយអោយតែជាទីពឹងបាន គឺសុទ្ធ តែជារបស់មានតំលៃទាំងអស់ យ៉ាងណាមិញមនុស្សយើង ដែលកើតមកហើយ អាចជាទីពឹងបានដល់អ្នក ដទៃរឺអោយអ្នកដទៃពឹងបាន គឺជាមនុស្សមានតំលៃយ៉ាងនេះលែង។
មាតាបីតាមានតំលៃដ៏ក្រៃលែង ព្រោះជាទីពឹងរបស់កូនដែលនៅត្ូចៗ លុះដល់កូនធំឡើងមាតាបិតាពឹង កូនបានវិញ កូនក៏មានតំលៃ ដល់ មាតាបិតាដែរ ដូច្នេះមនុស្សយើងកើតមក ត្រូវធ្វើអោយបានពីរចំណុចសំ ខាន់គឺ មួយទីពឹងអ្នកដទៃ ពីរជាបុគ្គលដែលគេគួរបូជា (អាមិសបូជានិងបដិបត្ដិបូជា) តាមពិតមនុស្សដែល ជាទីពឹង គឺមនុស្សដែលគួរគេបូជា ហ្នឹងអែងដូចជាសាសនាជាទីពឹង ទើបមនុស្ស គោរពបូជាសាសនា។ ការ បំពេញនូវអំពើ ល្អគ្រប់យ៉ាង គឺដើម្បីធ្វើខ្លួនអោយបានជាទីពឹង យ៉ាងហោចណាស់ក៏ត្រូវអោយបានជាទីពឹង នៃខ្លួនអែងដែរ។
ស្ថាន៥យ៉ាងគួពិចារណារឿយៗ
ពិចារណាដើម្បីលះបង់អកុសលធម៏ ៥ យ៉ាង
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ឋាន៥យ៉ាងនេះតើដូចម្តេច?
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ឋាន៥យ៉ាងនេះ ស្រ្តីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា :
អាត្មាអញមានជរាជាធម្មតា មិនកន្លងជរាទៅបានឡើយ១។
អាត្មាអញមានព្យាធិជាធម្មតា មិនកន្លងព្យាធិទៅបានឡើយ១។
អាត្មាអញមានក្តីស្លាប់ជាធម្មតា មិនកន្លងក្តីស្លាប់ទៅបានឡើយ១។
អាត្មាអញតែងមានសេចក្តីព្រាត់ប្រាស និរាសចាកសត្វនិងសង្ខារជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្តទាំងពួង១។
អាត្មាអញមានកម្មជារបស់ខ្លួន មានកម្មជាមតិក មានកម្មជាកំណើត មានកម្មជាផៅពង្ស មានកម្មជាទីរលឹក
អាត្មាអញនឹងធ្វើនៅកម្មណា ទោះល្អក្តី អាក្រក់ក្តី និងជាអ្នកទទួលនៅផលនៃកម្មនោះ១។
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ប្រយោជន៏នៃការពិចារណា ៥ យ៉ាង
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញមានជរាជាធម្មតា មិនកន្លងជរាទៅបាន តើព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចម្តេច?
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកសត្វតែងមានសេចក្តីស្រវឹងក្នុងវ័យដ៏ចំរើន ដែលជាហេតុនាំឲ្យពួកសត្វប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត
ដោយកាយ ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតវាចា ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតចិត្ត ។ កាលបើបុគ្គលនោះពិចារណាស្ថាននោះរឿយៗហើយ ក៏លះបង់
យោព្វនមទះ(សេចក្តីស្រវឹងក្នុងវ័យដ៏ចំរើន) ដោយសព្វគ្រប់ ឮពុំនោះសោតក៏គង់ស្រាលស្តើងទៅបាន ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញមានជរាជាធម្មតា មិនកន្លងជរាទៅបាន ព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចដូចនេះឋង។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញមានព្យាធិជាធម្មតា មិនកន្លងព្យាធិទៅបាន តើព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចម្តេច?
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកសត្វតែងមានសេចក្តីស្រវឹងក្នុងភាពនៃខ្លួនជាអ្នកមិនមានរោគ ដែលជាហេតុនាំឲ្យពួកសត្វប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត
ដោយកាយ ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតវាចា ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតចិត្ត ។ កាលបើបុគ្គលនោះពិចារណាស្ថាននោះរឿយៗហើយ ក៏លះបង់ អារោគ្យមទះ(សេចក្តីស្រវឹងក្នុងភាពនៃខ្លួនជាអ្នកមិនមានរោគ) ដោយសព្វគ្រប់ ឮពុំនោះសោតក៏គង់ស្រាលស្តើងទៅបាន ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញមានព្យាធិជាធម្មតា មិនកន្លងព្យាធិទៅបាន ព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចនេះឋង។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញមានសេចក្តីស្លាប់ជាធម្មតា មិនកន្លងសេចក្តីស្លាប់ទៅបាន តើព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចម្តេច?
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកសត្វតែងមានសេចក្តីស្រវឹងក្នុងជីវិត ដែលជាហេតុនាំឲ្យពួកសត្វប្រព្រឹត្តទុច្ចរិត
ដោយកាយ ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតវាចា ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតចិត្ត ។ កាលបើបុគ្គលនោះពិចារណាស្ថាននោះរឿយៗហើយ ក៏លះបង់ ជីវិតមទះ(សេចក្តីស្រវឹងក្នុងជីវិត) ដោយសព្វគ្រប់ ឮពុំនោះសោតក៏គង់ស្រាលស្តើងទៅបាន ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញមានសេចក្តីស្លាប់ជាធម្មតា មិនកន្លងសេចក្តីស្លាប់ទៅបាន ព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូច
នេះឋង។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញតែងមានសេចក្តីព្រាត់ប្រាស និរាសចាកសត្វនិងសង្ខារជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្តទាំងពួង
តើព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចម្តេច?
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកសត្វតែងមានតំរេកដ៏ក្រៃលែង ក្នុងសត្វជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្ត
ដែលជាហេតុនាំឲ្យពួកសត្វប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតដោយកាយ ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតវាចា ប្រព្រឹត្តទុច្ចរិតចិត្ត ។
កាលបើបុគ្គលនោះពិចារណាស្ថាននោះរឿយៗហើយ ក៏លះបង់ឆន្ទរាគះ(តំរេកក្រៃលែង) ក្នុងសត្វ និង សង្ខារ ដោយសព្វគ្រប់ ឮពុំនោះសោតក៏គង់ស្រាលស្តើងទៅបាន ។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា អាត្មាអញតែងមានសេចក្តីព្រាត់ប្រាស និរាសចាកសត្វនិងសង្ខារជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្តទាំងពួង
ព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចនេះឋង។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ចុះស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា
អាត្មាអញមានកម្មជារបស់ខ្លួន មានកម្មជាមតិក មានកម្មជាកំណើត មានកម្មជាផៅពង្ស មានកម្មជាទីរលឹក
អាត្មាអញនឹងធ្វើនៅកម្មណា ទោះល្អក្តី អាក្រក់ក្តី និងជាអ្នកទទួលនៅផលនៃកម្មនោះ
តើព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចម្តេច?
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ពួកសត្វតែងមានកាយទុច្ចរិត វចីយទុច្ចរិត មនោទុច្ចរិត ។ កាលបើបុគ្គលនោះពិចារណាស្ថាននោះរឿយៗហើយ គង់លះបង់ទុច្ចរិតដោយសព្វគ្រប់ ឮពុំនោះសោតក៏គង់ស្រាលស្តើងទៅបាន។
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ ស្ត្រីក្តី បុរសក្តី គ្រហស្ថក្តី បុព្វជិតក្តី គួរពិចារណារឿយៗថា
អាត្មាអញមានកម្មជារបស់ខ្លួន មានកម្មជាមតិក មានកម្មជាកំណើត មានកម្មជាផៅពង្ស មានកម្មជាទីរលឹក
អាត្មាអញនឹងធ្វើនៅកម្មណា ទោះល្អក្តី អាក្រក់ក្តី និងជាអ្នកទទួលនៅផលនៃកម្មនោះ
ព្រោះអាស្រ័យអំណាចប្រយោជន៏ដូចនេះឋង។
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ការពិចារណារបស់ព្រះអរិយសាវ័ក
ម្នាលភិក្ខុទាំងឡាយ អរិយសាវ័កនោះ តែងពិចារណាថា មិនមែនតែអាត្មាអញតែម្នាក់ឋងទេដែលមានជរា
ជាធម្មតា មិនកន្លងជរាទៅបាន ទោះបីពួកសត្វដែលមានការរង្គាត់មករង្គាត់ទៅ ច្បុត និង កើត អម្បាលម៉ាន
ពួកសត្វទាំងអស់ក៏គង់តែមានជរាជាធម្មតា មិនកន្លងជរាទៅបានឡើយ។ កាលបើអរិយសាវ័កនោះពិចារណា
នៅស្ថាននោះរឿយៗហើយ លោកុត្តរមគ្កក៏កើតឡើងព្រម។ អរិយសាវ័កនោះរមែងសេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ
នូវលោកុត្តរមគ្គនោះ កាលបើអរិយសាវ័កនោះ សេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ នូវលោកុត្តរមគ្គនោះហើយ
សញ្ញោជន:ទាំងឡាយក៏រមែងសាបសូន្យទៅ អនុសយក្កិលេសទាំងឡាយក៏វិនាសទៅ។
(អរិយសាវ័កនោះ តែងពិចារណា)ថា មិនមែនតែអាត្មាអញតែម្នាក់ឋងទេដែលមានព្យាធិ
ជាធម្មតា មិនកន្លងព្យាធិទៅបាន ទោះបីពួកសត្វដែលមានការរង្គាត់មករង្គាត់ទៅ ច្បុត និង កើត អម្បាលម៉ាន
ពួកសត្វទាំងអស់ក៏គង់តែមានព្យាធិជាធម្មតា មិនកន្លងព្យាធិទៅបានឡើយ។ កាលបើអរិយសាវ័កនោះពិចារណា
នៅស្ថាននោះរឿយៗហើយ លោកុត្តរមគ្កក៏កើតឡើងព្រម។ អរិយសាវ័កនោះរមែងសេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ
នូវលោកុត្តរមគ្គនោះ កាលបើអរិយសាវ័កនោះ សេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ នូវលោកុត្តរមគ្គនោះហើយ
សញ្ញោជន:ទាំងឡាយក៏រមែងសាបសូន្យទៅ អនុសយក្កិលេសទាំងឡាយក៏វិនាសទៅ។
(អរិយសាវ័កនោះ តែងពិចារណា)ថា មិនមែនតែអាត្មាអញតែម្នាក់ឋងទេដែលមានសេចក្តីស្លាប់
ជាធម្មតា មិនកន្លងសេចក្តីស្លាប់ទៅបាន ទោះបីពួកសត្វដែលមានការរង្គាត់មករង្គាត់ទៅ ច្បុត និង កើត អម្បាលម៉ាន ពួកសត្វទាំងអស់ក៏គង់តែមានសេចក្តីស្លាប់ជាធម្មតា មិនកន្លងសេចក្តីស្លាប់ទៅបានឡើយ។ កាលបើអរិយសាវ័កនោះពិចារណា
នៅស្ថាននោះរឿយៗហើយ លោកុត្តរមគ្កក៏កើតឡើងព្រម។ អរិយសាវ័កនោះរមែងសេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ
នូវលោកុត្តរមគ្គនោះ កាលបើអរិយសាវ័កនោះ សេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ នូវលោកុត្តរមគ្គនោះហើយ
សញ្ញោជន:ទាំងឡាយក៏រមែងសាបសូន្យទៅ អនុសយក្កិលេសទាំងឡាយក៏វិនាសទៅ។
(អរិយសាវ័កនោះ តែងពិចារណា)ថា មិនមែនតែអាត្មាអញតែម្នាក់ឋងទេដែលមានសេចក្តីព្រាត់ប្រាស ចាក
សត្វនិងសង្ខារ ជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្តទាំងពួង ទោះបីពួកសត្វដែលមានការរង្គាត់មករង្គាត់ទៅ ច្បុត និង កើត អម្បាលម៉ាន ពួកសត្វទាំងអស់ក៏គង់តែមាន សេចក្តីព្រាត់ប្រាស ចាក
សត្វនិងសង្ខារ ជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្តទាំងពួងជាធម្មតា មិនកន្លងសេចក្តីព្រាត់ប្រាស ចាក
សត្វនិងសង្ខារ ជាទីស្រឡាញ់ ជាទីគាប់ចិត្តទាំងពួង ទៅបានឡើយ។ កាលបើអរិយសាវ័កនោះពិចារណា
នៅស្ថាននោះរឿយៗហើយ លោកុត្តរមគ្កក៏កើតឡើងព្រម។ អរិយសាវ័កនោះរមែងសេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ
នូវលោកុត្តរមគ្គនោះ កាលបើអរិយសាវ័កនោះ សេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ នូវលោកុត្តរមគ្គនោះហើយ
សញ្ញោជន:ទាំងឡាយក៏រមែងសាបសូន្យទៅ អនុសយក្កិលេសទាំងឡាយក៏វិនាសទៅ។
(អរិយសាវ័កនោះ តែងពិចារណា)ថា មិនមែនតែអាត្មាអញតែម្នាក់ឋងទេដែលមានកម្មជារបស់ខ្លួន មានកម្មជាមតិក មានកម្មជាកំណើត មានកម្មជាផៅពង្ស មានកម្មជាទីរលឹក
អាត្មាអញនឹងធ្វើនៅកម្មណា ទោះល្អក្តី អាក្រក់ក្តី និងជាអ្នកទទួលនៅផលនៃកម្មនោះ ទោះបីពួកសត្វដែលមានការរង្គាត់មករង្គាត់ទៅ ច្បុត និង កើត អម្បាលម៉ាន ពួកសត្វទាំងអស់ក៏គង់តែមាន ជារបស់ខ្លួ មានកម្មជាមតិក មានកម្មជាកំណើត មានកម្មជាផៅពង្ស មានកម្មជាទីរលឹក
ពួកសត្វនឹងធ្វើនៅកម្មណា ទោះល្អក្តី អាក្រក់ក្តី និងជាអ្នកទទួលនៅផលនៃកម្មនោះ កាលបើអរិយសាវ័កនោះពិចារណា
នៅស្ថាននោះរឿយៗហើយ លោកុត្តរមគ្កក៏កើតឡើងព្រម។ អរិយសាវ័កនោះរមែងសេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ
នូវលោកុត្តរមគ្គនោះ កាលបើអរិយសាវ័កនោះ សេព ចំរើន ធ្វើឲ្យរឿយៗ នូវលោកុត្តរមគ្គនោះហើយ
សញ្ញោជន:ទាំងឡាយក៏រមែងសាបសូន្យទៅ អនុសយក្កិលេសទាំងឡាយក៏វិនាសទៅ។
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
.ព្យាធិធម្មា ជរាធម្មា អថោមរណធម្មិនោ
យថា ធម្មា តថា សន្តា ជិគុច្ឆន្តិ បុថុជ្ជនា។
អហញ្ចេតំ ជិគុច្ឆេយ្យំ ឋវំមធម្មេសុ បាណេសុ
ន មេសំ បដិរូបស្ស មម ឋវំ វិហារិនោ។
សោវំ ឋហំ វិរហន្តោ ញត្វា ធម្មំ និរូបធឹ
អារោគេ្យ ច យោព្វនស្មឹ ជីវិតស្មិញ្ច យោ មទោ
សព្វេ មទេ អភិភោស្មិ នេក្ខម្មំ ទដ្ធុ ខេមតោ។
តស្ស មេអហុ ឧស្សាហោ និព្វានំ អភិបស្សតោ
នាហំ ភព្វោ ឋតរហិ កាមានិ បដិសេវិតុំ
អនិវត្តិ ភវិស្សាមិ ព្រហ្មចេរបរាយនោតិ។
ធម៏ទាំងឡាយគឺ ព្យាធិធម៏ ជរាធម៏ និង មរណធម៏ មាននៅយ៉ាងណា ពួកបុថុជ្ជន ជាសប្បុរសរមែងស្អប់ខ្ពើម
យ៉ាងនោះ។ កាលបើពួកសត្វមានសភាវះយ៉ាងនេះហើយ តថាគតក៏គួរធុញទ្រាន់នឹងសភាវះនុះដែរ។
ហេតុនុះមិនមានដល់តថាគត មានសភាពដ៏សមគួរ មានវិហារធម៏យ៉ាងនេះ តថាគតនោះ កាលបើនៅយ៉ាង
នេះក៏ដឹងនៅធម៏ដែលប្រាសចាកឧបធិ បានឃើញបព្វជ្ជាថា ជាការក្សេម គ្របសង្កត់នៅសេចក្តីស្រវឹងទាំងពួង
គឺស្រវឹងក្នុងភាវះនៃបុគ្គលមិនមានរោគ ក្នុងវ័យ ក្នុងជីវិតបាន។ សេចក្តីព្យាយាមក៏កើតមានដល់តថាគតនោះ
កាលបើឃើញច្បាស់នៅព្រះនិព្វាន តថាគតមិនគួរដើម្បីសេពកាមទាំងឡាយបានវិញ ក្នុងកាលឥឡូវនេះទេ
តថាគតនិងជាអ្នកប្រព្រឹត្តព្រហ្មចរិយធម៏តទៅមិនបានត្រឡប់វិញឡើយ៕
បិដកលេខ ៤៤ ទំព័រ ១៤៦
~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~
ពុទ្ធប្រវត្តិ
ពុទ្ធប្រវត្តិសង្ខេប
រាជវង្ស កំណើត
ព្រះបាទ សុទ្ធោទន រាជវង្ស គោតម ព្រះរាជាបក្សសម្ព័ន សាក្យៈសោយរាជសម្បត្តិ នៅនគរកបិលពស្តុ ព្រះអគ្គម
ហេសីព្រះនាម សិរិមហាមយា ជាបុត្រីព្រះរាជាបក្សសម្ព័នកោឌយៈ នៅនគរទេវទហៈ ជាប់ព្រំដែននគរកបិលពស្តុ
ព្រះនាង សិរិមហាមយា ទ្រង់បានសុបិន្និមិត្តឃើញដំរីសមួយ មានភ្លុក៦ ចុះពីស្ថានតុសិត ហើយចូលមកក្នុងព្រះអុទ័រ
ព្រះនាងផ្នែកខាងស្តាំ ទំនាយថា ព្រះនាងនឹងមានរាជបុត្រមួយព្រះអង្គ ប្រកបដោយបុណ្យបារមី យ៉ាងលើសលុបខ្ព
ស់អស់សព្វសត្វទាំងពួង។ តាមរឿងនិទានខ្លាះថា ទេវបុត្ត សន្តុសិត យាងចុះពីឋានតុសិតមកចាប់កំណើតក្នុងផ្ទៃព្រះ
នាង។
ព្រះនាងសិរិមហាមយាទ្រង់ធ្វើដំណើរយ៉ាងទៅកាន់នគរ ទេវទហៈ ដើម្បីរៀបចំប្រសូតបុត្រ ព្រោះតាមទំនៀម
ទម្លាប់នៃព្រះរាជានាសម័យនោះ ភរិយាត្រូវទៅប្រសូត្របុត្រនៅនគរ រឺផ្ទះខាងភរិយា។ ព្រះនាងទ្រង់ធ្វើព្រះរាជដំ
ណើរមកដល់ព្រំដែននៃនគរទាំងពីរ ក្នុងព្រៃលុម្ពិនី ទ្រង់ក៏ប្រសូតបុត្រនៅក្រោមសាលព្រឹក្ស ព្រះពុទ្ធទ្រង់ប្រសូត្រ
នៅថ្ងៃសុក្រ ១៥កើតពេញបូណមី ខែពិសាខ ឆ្នាំច។
ពិធីថ្វាយព្រះនាម
ក្រោយពីព្រះរាជអោរសប្រសូតបានប្រាំថ្ងៃ ពិធីរៀបចំថ្វាយព្រះនាមថា សិទ្ធត្ថ ប្រែថា អ្នកសំរេចប្រយោជន៏គ្រប់
យ៉ាង ត្រូវបានរៀបចំធ្វើឡើងដោយព្រាហ្មណ៍ ៨នាក់ ព្រាហ្មណ៍៧ម្នាក់លើម្រាមដៃពីរទាយថា បើព្រះរាជកុមារស្ថិត
នៅជាក្សត្រ ព្រះអង្គនឹងបានជាស្តេចចក្រពត្តិ បើព្រះអង្គចេញសាងផ្នួសនឹងបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ ព្រាហ្មណ៍ម្នាក់នៅ
ក្មេងជាងគេឈ្មោះ កោណ្ឌញ្ញព្រាហ្មណ៍លើកម្រាមដៃតែមួយទាយថា ព្រះរាជកុមារប្រាកដជាបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ។
ប្រសូត្របាន៧ថ្ងៃព្រះមាតា ព្រះនាងសិរិមហាមយាទ្រង់សោយទីវង្គត់ ព្រះរាជកុមារសិទ្ធត្ថ ត្រូវបានព្រះមាតុច្ឆាព្រះនា
មមហាបជាបតីគោតមីបីបាច់រក្សាតមក។
រាជពិសេក
ព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់ចំរើនព្រះជន្មបាន ១៦ឆ្នាំ ទ្រង់បានរៀបអភិសេកជាមួយ បុត្រីស្តេចសុប្បពុទ្ធព្រះនាម ពិម្ពាយសោធរា
ដែលជានារីល្អអែកលើសអស់សព្វនារីទាំងពួង។ ដោយចង់អោយព្រះសិទ្ធត្ថក្លាយជាស្តេចចក្រពត្តិ ព្រះបីតាព្រះបាទ
សុទ្ធោទនៈបានរៀបចំចាត់ចែងគ្រប់យ៉ាង ដើម្បីឃាឃាំងអោយព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់គង់នៅជាស្តេចព្រះអង្គទ្រង់ចាត់អោ
យគេសង់ប្រាសាទបី តំរូវទៅតាមកាមរដូវទាំងបី គឺសំរាប់រដូវក្តៅ រដូវរងារ រដូវរំហើយ។ ព្រះសិទ្ធត្ថ និងព្រះនាងពិ
ម្ពា មានព្រះរាជបុត្រមួយ អង្គព្រះនាម រាហុល។
ទេពនិមិត្ត៤យ៉ាង
ដោយចង់អោយព្រះសិទ្ធត្ថបាន ជាស្តេចចក្រពត្តិ ដូចដែលព្រាហ្មណ៍ទាយទុកនោះ ព្រះសុទ្ធោទនទ្រង់ចាត់អោយគេ
យាមមិនអោយមានមនុស្សចាស់ ជរា ឈឺ រឺស្លាប់ អោយព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់យល់ឃើញឡើយ អ្នកបំរើភិលៀតនៅក្នុង
ដំណាក់របស់ព្រះអង្គមានសុទ្ធសឹងយុវវ័យទាំងអស់។ ការគង់នៅក្នុងរាជវាំង ព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់សោយសុខដោយកាម
លោកីយគ្រប់ប្រការ។ នៅក្នុងរាជវាំង ព្រះអង្គទ្រង់ទតឃើញជារឿយៗ ភិលៀង អាមាត្យ ទាំងឡាយដេកលក់ ខ្លះ
ហៀរទឹកមាត់ ខ្លះរបូតសំពត់អាវ នៅស្តូកស្តឹងគ្មានវិញ្ញណដូចជាអង្គត់ឈើមួយដុំ ធ្វើអោយព្រះអង្គទ្រង់មានការខ្វល់
ខ្វាយអផ្សុកក្នុងព្រះកាយយ៉ាងខ្លាំង។ ព្រះអង្គក៏ចេញទៅក្រសាលក្នុងអុទ្យាននាបរមរាជ វាំងដែលព្រះអង្គទ្រង់បានជួប
ទេពនិមិត្ត ៤ប្រការដូចនេះ៖
១ – ទេពនិមិត្ត ជាមនុស្សចាស់ ទេព្តាបាននិមិត្តខ្លួនជាមនុស្សចាស់អោយទ្រង់ទតឃើញ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សួរ
ទៅសេនាមាត្យថា នេះជាអ្វី? ពួកសេនាមាត្យក៏ទូលព្រះអង្គថា ព្រះករុណាលោកម្ចាស់នេះគឺជា «មនុ
ស្សចាស់»។
២ – ទេពនិមិត្ត ជាមនុស្សឈឺ ការក្រសាលនៅក្នុងសួនអុទ្យានបានបន្តទៅមុខទៀត ទេពនិមិត្តទ្រង់និមិត្តជាមនុ
ស្សកំពុងឈឺ ក្តៅក្រហល់ក្រហាយនៅក្នុងខ្លួន ដោយអាការរោគផ្សេងៗ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់សួរទៅសេនា
មាត្យទៀតថា ចុះនេះជាមនុស្សយ៉ាងម៉េច ពួកសេនាមាត្យក្រាបទូលថា ព្រះករុណាលោកម្ចាស់មនុស្ស
នេះកំពុងមានជំងឺ
៣ – ទេពនិមិត្ត ជាមនុស្សស្លាប់ ទេពនិមិត្តនៅក្នុងសួនអុទ្យាបានមកនិមិត្តជាមនុស្សកំពុងដេកស្លាប់ហើមស្អុ
យរលួយគួរជាទីខ្ពើមរអើមក្រៃពេក ដោយព្រះអង្គមិនដែលទ្រង់បានទតឃើញក៏សួរទៅសេនាមាត្យ
ដូចមុនដែរ សេនាមាត្យក៏ក្រាបទូលថា មនុស្សយើងតែងមានការបែកធ្លាយរូបកាយស្លាប់យ៉ាងនេះ
ព្រះករុណាលោកម្ចាស់។
៤ – ទេពនិមិត្ត ជាអ្នកបួស ទេពនិមិត្តបីប្រការ គឺ ចាស់ ជរាឈឺ ស្លាប់ ធ្វើអោយ ព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់សង្វេគជា
ពន់ពេក ទ្រង់ធ្វើការពិចារណាទៅលើរូបកាយដោយព្រះអង្គអែងថា បណ្តារូបកាយនៃសត្វលោកទាំង
ឡាយនេះ នឹងមានសភាវ ចាស់ ឈឺ និងឈានដល់ការបែកធ្លាយស្លាប់ ទៅវិញយ៉ាងនេះអែងហ្ន៎ តើមា
នថ្នាំអែណា មានផ្លូវអែណាគេចអោយរួចផុតពីការ ចាស់ ឈឺស្លាប់នេះបានទេ? កំពុងតែគិតសង្វេគដូច
នេះទេពនិមិត្តនិមិត្តជាសមណអ្នកបួសយ៉ាងស្រគត់ស្រគមគួរជាទីជ្រះថ្លានៃសត្វលោកទាំងឡាយអោ
យព្រះអង្គទតឃើញទៀត ព្រះអង្គទ្រង់មានសទ្ធាពេញហរទ័យ ត្រេកអជាក្រៃពេក ចំពោះសមណភេទ
នេះ។
សាងផ្នួស
ក្នុងព្រះជន្ម២៩ឆ្នាំ ព្រះសិទ្ធត្ថ គោតម មានការនឿយណាយ ខ្ពើមរអើមរូបសង្ខារ និងលោកសន្និវាសនេះយ៉ាងខ្លាំង
ហើយព្រះអង្គសព្វព្រះហរទ័យដោះស្រាយបញ្ហា ជិវិតដោយការចេញសាងព្រះផ្នួស ដើម្បីស្វែងរកនូវព្រះសម្មាស
ម្ពោធិញាណធម៌។ កណ្តាលរាត្រីស្ងាត់ព្រះសិទ្ធត្ថ ចូលទៅបបោសអង្អែល រាហុលបុត្រាជាទីស្រលាញ់ ងាកបែរសំ
លឹងទៅភរិយា ពិម្ពាកំពុងលង់លក់ក្នុងបន្ទុំ មានដំណាលថា ទេវតានៅ ស្ថានសន្តុសិតបានចុះមកជួយព្រះសិទ្ធត្ថដោយ
ធ្វើអោយព្រះនាងពិម្ពា និងរាហុល លង់លក់ក្នុងបន្ទំយ៉ាងស៊ប់ ដើម្បីកំអោយភ្ញាក់ធ្វើការរំខានដល់ការសំរេចចិត្ត
របស់ព្រះអង្គ ហើយជប់សេះរាជរដ្ឋ ជូនដំណើរព្រះសិទ្ធត្ថទៅដល់ព្រៃទៅហោង។
ព្រះអង្គទ្រង់ដកព្រះខ័នចាប់ក្តាប់កោរព្រះកេសា ហើយអធិដ្ឋានថា «បើអាត្មាអញនេះ ពិតជាបានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធ
មែន ចូរកេសាទាំងឡាយនៃអាត្មាអញនេះឈប់ដុះតទៅទៀតចុះ» អធិដ្ឋានហើយព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់បាច ព្រះកេសាទាំ
ងឡាយឡើងទៅលើអាកាស ហ្វូងទេវតាទាំងឡាយកាន់ភាជន៍មាស មកទទួលត្រងយកទៅទុកនៅស្ថានទេវលោ
កក្នុងគ្រានោះទៅ។
កោណ្ឌញ្ញព្រាហ្មណ៍ គឺព្រាហ្មមួយអង្គក្មេងជាងគេ ដែលកាលធ្វើពិធីថ្វាយព្រះនាមបានទាយថាព្រះអង្គពិតជាបានត្រា
ស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធនោះ កាលបើដឹងថាព្រះសិទ្ធត្ថចេញសាងផ្នួសហើយ ក៏មានសទ្ធាជ្រះថ្លារួមជាមួយសមណព្រាហ្មណ៍៤
អង្គទៀតចេញ ទៅបួសតាមបំរើព្រះអង្គដែរ អ្នកបួសទាំង៥នាក់នោះហៅថា បញ្ចវគិយ៍ភិក្ខុ។
ការសិក្សា និងទុក្ខរកិរិយា
កាលបានបួសស្រេចបាច់អស់ហើយ ព្រះសិទ្ធត្ថ គោត្ដម ទ្រង់បានចូលទៅធ្វើការសិក្សាធម៌ក្នុងសំណាក់ព្រាហ្មណ៍តា
បសពីរព្រះអង្គ មាននាមថា អាឡារតាបស១ និង អុទកតាបស១ ដោយយល់ថាក្នុងសំណាក់តាបសទាំងពីរព្រះអង្គ
ពុំអាចស្វែងរកសម្មាសម្ពោធិញាណនៃការត្រាស់ដឹងបាន ព្រះអង្គក៏បានសំរេចព្រះទ័យលាចាកតាបសទាំងពីរ ហើយ
ស្វែងរកសច្ចៈធម៌ដោយព្រះអង្គអែងវិញ។
ព្រះអង្គទ្រង់ធ្វើទុក្ខរៈកិរិយា គឺការប្រតិបត្តិធម៌យ៉ាងតឹងរឹង ធ្វើអោយមានការពិបាក ដល់រូបកាយយ៉ាងក្រៃលែង ដូច
ជាមានការអត់អាហាររហូតរូបរាងកាយស្គាំស្គមជាខ្លាំង ការប្រព្រឹត្តទុក្ខរៈកិរិយាអស់រយពេល៦ព្រះវស្សា ព្រះអង្គក៏
នៅតែស្វែងរកសច្ចៈធម៌ពុំបានឡើយ។ មានដំណាលថា មានទេពនិមិត្តបានមកដេញពិន ថ្វាយអោយព្រះអង្គទ្រង់បាន
សន្តាប់ ដំបូងខ្សែពិនដែលធូរដេញទៅពុំធ្វើអោយមានការពិរោះទេ ទើបអ្នកដេញចាប់ផ្តើមរិតខ្សែពិនហើយចាប់
ផ្តើមដេញម្តងទៀត ដោយខ្សែពិនរិតតឹងពេកគ្រាន់តែកេះទឹង ខ្សែពិនដាច់បិតតែម្ដងទៅ។ ទេពនិមិត្តជានាក់ដេញពិ
នរៀបចំដាក់ខ្សែពិនជាថ្មី ហើយរៀបរិតអោយត្រូវ មិនតឹងពេក មិនអោយធូពេក លុះរៀបចំបានត្រូវហើយ ទើបចាប់
ដេញបានជាភ្លេងយ៉ាងពិរោះថ្វាយព្រះអង្គទ្រង់បានសន្តាប់ ព្រះសិទ្ធត្ថ គោត្ដម ទ្រង់ពិចារណាប្រៀបធៀបការប្រព្រឹត្ត
ប្រតិបត្តិ ដោយយកពិធីដេញពិនជាគោលឃើញថា ការធ្វើប្រតិបត្តអោយតឹងរ៉ឹងពេកក៏ជាហេតុមិនអាចនាំមកនូវកា
រត្រាស់ដឹងបានឡើយ ហើយការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តតឹងរ៉ឹងពេកធ្វើអោយដាច់ ក៏ជាហេតុមិនអាចអោយព្រះអង្គត្រាស់
ដឹងបានឡើយ។ លុះទ្រង់ពិចារណាហេតុផលដូចនេះ ហើយទើបព្រះអង្គទ្រង់លះបង់ការធ្វើទុក្ខរៈកិរិយាចោល ហើ
យចាប់ផ្តើមសោយ អាហារជាធម្មតាវិញ។
ព្រះបញ្ចវគិយភិក្ខុឃើញដូចនោះ ក៏គិតគ្នាថា អោ!.ព្រះសិទ្ធត្ថ គោតម អស់សេចក្តីព្យាយាមហើយតើ ព្រះអង្គមិន
អាចត្រាស់ដឹងជាព្រះពុទ្ធបានឡើយ ហើយក៏បបួលគ្នាឈប់តាមបំរើព្រះអង្គទៀតតាំងពីនោះមក។
ត្រាស់ដឹង
ក្រោយពីលះបង់ចោលការធ្វើទុក្ខរៈកិរិយា ព្រះសិទ្ធត្ថក៏ចាប់ផ្តើមប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិតាមបែបមជ្ឈិមបដិបទាវិញ ព្រះ
អង្គទ្រង់យ៉ាងទៅកាន់ រដ្នមគធ ក្នុងស្រុកពោធិគយា ទ្រង់យាងទៅដល់មាត់ស្ទឹងនរញ្ជរ ដ៏មានទឹកថ្លាគួរជាទីស្នាក់អា
ស្រ័យនៃសមណទាំងឡាយ ទ្រង់គង់នៅក្រោមដើមពោធិព្រឹក្សមួយខាងលិចស្ទឹង បែរព្រះភក្តទៅទិសបូព៌ទ្រង់យក
ស្បូវភ្លាំងដែលសាត្ថីយកុមារប្រគេននៅតាមផ្លូវ ទៅក្រាលធ្វើជាកំរាលគង់ពីលើ មានសេចក្តីដំណាលថា រតនបល័្លង្គ
មួយកំពស់១៤ហត្ថ ផុសទ្រព្រះអង្គពីក្រោម ព្រះសិទ្ធត្ថទ្រង់គង់ភ្នែនពែនព្រះបាទលើរតនបល្ល័ង្គដោយសុខស្រួល
ហើយ តាំងអារម្មណ៍អធិដ្ឋានដោយអង្គថា៖ «ស្បែក សរសៃ សាច់ និង ឈាម របស់អាត្មាអញ ចូររឺងស្ងួតចុះ បើអា
ត្មាអញមិនបានសំរេចការត្រាស់ដឹងទេ អាត្មាអញនឹងមិនក្រោក ចាកពីរតនបល្ល័ង្គនេះឡើយ»។ ព្រះអង្គទ្រង់ចាប់ផ្តើ
មចំរើន អានាបានុស្សតិ ធ្វើព្រះចិន្តាអោយស្ងប់ចាកនីវរណធម៌ទាំងឡាយ ហើយទ្រង់បានសំរេចឈានជាលំដាប់។
ទ្រង់សញ្ជឹងគិតឃើញនូវស្ទឹងសង្ខារខន្ធ និងសញ្ញាខន្ធ ដែលហូរតាមបណ្តោយស្ទឹងរូបខន្ធ និងវិញ្ញាណខន្ធ ទ្រង់ឆ្វេង
យល់ឃើញ សត្វលោកកំពុងជាប់ជំពាក់គ្មានទីបញ្ចប់ នូវទុក្ខវេទនា ក៏ព្រោះតែការភ័ន្ដច្រលំនៃសញ្ញាខន្ធរបស់គេ
មនុស្សម្នាក់ៗមានជំនឿថា អ្វីៗដែលជារបស់មិនទៀងទាត់ ថាជារបស់ទៀងទាត់ អ្វីៗដែលមិនមែនរបស់ខ្លួន អនត្តា
ថាជារបស់ខ្លួន ព្រះអង្គទ្រង់បានបញ្ចេញអោយឃើញ នូវការយល់ដឹងរបស់ព្រះអង្គចំពោះភាវៈខាងគំនិតប្រាជ្ញាដែល
ជាប្រភពនៃសេចក្តីទុក្ខ ដូចជាការភ័យខ្លាច ខឹង ស្អប់ ក្រអឺតក្រអាង ច្រណែន ប្រចណ្ឌ លោភ និងល្ងង់ខ្លៅជាដើម។
សេចក្តីទុក្ខប្រភេទនេះ មានភាពផ្ទុយស្រលះ និងការពិចារណាដ៏ត្រឹមត្រូវ ព្រះអង្គទ្រង់ឆ្វេងយល់យ៉ាងច្បាស់ថា ប្រ
ភពទុក្ខទាំងឡាយពិតជាកើតឡើងដោយសារអវិជ្ជា។ ដើម្បីរំដោះសេចក្តីទុក្ខនេះ ត្រូវទំលុះនូវអវិជ្ជា ហើយរុលចូល
ជ្រៅទៅក្នុងបេះដូងរបស់វា និងវែករក បុព្វហេតុ នៃសេចក្ដីពិតនៃស្ទឹងទាំង៥គឺ៖
រូបខន្ធ១ វេទនាខន្ធ១ សញ្ញាខន្ធ១ សង្ខារខន្ធ១ វិញ្ញាណខន្ធ១
ឥលូវនេះព្រះអង្គទ្រង់បានយល់ច្បាស់ថា ភាពពិតមិនស្ថិតស្ថេរ អនិច្ចំ និងភាពមិនមែនជារបស់ខ្លួន អនត្តា គឺចាកលក្ខ
ខណ្ឌចាំបាច់នៃជីវិត បើគ្មានធម៌ អនិច្ចំ និងអនត្តាទេ ក៏គ្មានអ្វីអាចកើតឡើងចំរើនលូតលាស់បានឡើយ។
ផ្ចាញ់មារ
ក្នុងពេលព្រលប់ ព្រះសិទ្ធត្ថ ទ្រង់គង់លើរតនបល្លង្គក្រោមពោធិព្រឹក្ស ទ្រង់បានផ្ចាញ់មារ ដែលនាំកូនស្រីក្រមុំទាំង
បីនាក់គឺ នាងតណ្ហា១ នាងអរតី១ និង នាងរាគា១ មកបញ្ចូលចិត្តព្រះសមណគោតម ដើម្បីអោយព្រះអង្គលះបង់
ការស្វែងរកការត្រាស់ដឹងចោល តែព្រះសមណគោតមពុំមានការចាប់រម្មណ៏ឡើយ ធ្វើអោយនាងទាំងបីវិនាសអន្តរ
ធានទៅ។ បន្ទាប់ពីទទួលបរាជ័យក្នុងការបញ្ចុះបញ្ចូលចិត្តព្រះសមណគោតមមក ក្រុងមារនៅ តែមានចិត្តរិស្សាច
ង់ផ្ចាលផ្ចាញ់ព្រះអង្គទៀត មារបានលែងកងទ័ព បិសាចកាចសាហាវតូចធំទាំងឡាយជាច្រើនអោយមកច្បាំងដណ្តើ
មយកបល័្លង្គពីព្រះអង្គទៀត។ មារជិះលើដំរីឈ្មោះ គ្រីមេខលា កំពស់១៥០យោជន៍(១យោជន៍មាន១៦ គីឡូម៉ែត្រ)
និមិត្តដៃមួយពាន់កាន់នូវគ្រឿងសាស្រ្តាវុធគ្រប់ប្រការ មានតំណាលថា មារបានបញ្ចេញកងពលសេនាដ៏ច្រើនតាន់
តាប់មកពីមុខកំរាស់ ១២យោជន៏ ខាងឆ្វេងស្តាំ កំរាស់១២យោជន៍ ខាងលើ៩យោជន៍។ ទេវតាទាំងឡាយដែលជានា
ក់ថែរក្សាព្រះអង្គ មានសក្កទេវរាជ មហាព្រហ្ម ស្តេចនាគកាឡ បានបញ្ចេញរិទ្ធធ្វើអោយកង ពលរបស់មារខ្លបខ្លា
ចរត់ប្រាសអាយុរៀងៗខ្លួន។
កងពលមារមួយកងទៀតលើកមកពីទិសអុត្តរ មារាធិរាជដែលភ័យញញើតស្រែកប្រាប់ពលរេហ៍ថា នែពួកយើង សិទ្ធ
ត្ថនេះមានរិទ្ធបារមីខ្លាំងពូកែណាស់ ចូរពួកយើងកុំចូលមកចំពីមុខ។ មារចាប់ផ្លែងសអោយកើត ជាខ្យល់ព្យុះដែល
មានកំលាំងបោកបក់ភ្នំអោយរលំបាន តែខ្យល់នោះមិនបានធ្វើអោយកំរើកសូម្បីតែជាយស្បង់ចីវរព្រះ អង្គបន្តិច
ឡើយ មារបង្កើតអោយមាន ភ្លើង រន្ទះ ផ្លេកបន្ទោរ ភ្លើង ភក់ក្តៅ ងងឹត សូន្យសុងពីគ្រប់ទិសទី និងគ្រឿងប្រហារ
ផ្សេងៗ បាចសាចមកលើព្រះអង្គ តែគ្រឿងប្រហារទាំងនោះ មិនបានបៀតបៀនអ្វីដល់ព្រះអង្គឡើយ តែក្លាយទៅ
ជាគ្រឿងសក្ការបូជាព្រះអង្គទៅវិញ។ ឃើញដូចនោះ មារាធិរាជក៏បរដំរីដៃកាន់អាវុធ១ពាន់ចូលទៅជិតព្រះអង្គស្រែ
កគំរាមថា៖ «នែសិទ្ធត្ថ! ចូរអ្នកដើរចេញពីរតនបល្លង្គនេះភ្លាមទៅ រតនបល្លង្គនេះរបស់យើង» ព្រះសមណគោតម
ទ្រង់ត្រាស់ពោលទៅកាន់មារវិញថា «ម្នាលមារ រតនបល្លង្គនេះ កើតមកមិនមែនសំរាប់រូបអ្នកទេ គឺពិតជាកើត
មកសំរាប់យើង ដែលជាអ្នកបំពេញនូវបារមីទេតើ អ្នកមិនមែនជាអ្នកបំពេញបារមីទេ ចូរថយចេញភ្លាមទៅ»។
ក្រុងមាររិតតែខឹងខ្លាំងឡើង ហើយក៏គ្រវែងចក្រាវុធ ដ៏មានមុខស្រួចសំដៅព្រះអង្គចក្រាវុធនោះក៏ក្លាយជាពិដានការ
ពារព្រះអង្គទៅវិញ អែក្រុមពលរេ ដែលដកភ្នំគ្រវែងមកលើព្រះអង្គពេលនោះដែរ តែភ្នំទាំងនោះក្លាយជាកំរងផ្កា
បូជាព្រះអង្គទៅវិញ។ ដោយទល់គំនិត មិនដឹងនឹងរកអ្វីតទល់យកឈ្នះលើព្រះអង្គបាន មារសំលុតព្រះអង្គថា តើព្រះ
អង្គមានភស្តុតាងគុណធម៌អ្វីជាអាង។ ព្រះពុទ្ធធ្វើការត្រិះរិះថា រតនបល្ល័ង្គតែងកើតមានដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធគ្រប់ព្រះ
អង្គ ហើយរតនបល្ល័ង្គនេះកើតឡើងចំពោះអាត្មាអញ ហើយក៏សំរាប់តែអាត្មាអញតែម្នាក់ប៉ុណ្ណោះ ទ្រង់ព្រះចិន្តា
ដូចនេះហើយក៏សួរទៅមារវិញថា «ម្នាលមារ បើរតនបល្ល័ង្គនេះជារបស់អ្នក តើអ្នកមានអ្វីជាសាក្សី » ក្រុងមារឆ្លើយ
តបដោយខែងរែងថា «ពលរេហ៍យើងទាំងអស់នេះជាបន្ទាល់» ចុះសិទ្ធត្ថអែងវិញ មានអ្វីជាសាក្សី។ ព្រះសមណគោ
តមទ្រង់លើក ព្រហស្ថស្តាំ ចង្អុព្រះធរណី និងអំពាវនាវប្រាប់ធរណី អោយជួយធ្វើសាក្សី ទទួលដឹង លឺនូវអំពើល្អរប
ស់ព្រះអង្គ ព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ថា ក្រលាមហារប្រថពីនេះហើយជាសាក្សីរបស់យើង។
មុទ្រ រឺកាយវិការនៃព្រះហស្ថនេះគឺ «ការផ្ចាញ់មារ» រឺថា «ការយកព្រះធរណីធ្វើ ជាសាក្សី» គ្រាន់តែមានព្រះបន្ទូល
ដូច្នេះ មហាប្រថពីក៏លាន់រញ្ជួយកក្រើកឡើង ទទួលខ្លួនជាសាក្សីបន្ទល់ចំពោះព្រះអង្គ ក្នុងគ្រានោះព្រះអង្គទ្រង់នឹក
ដល់ដំរី បច្ច័យនាគេន្ទ ដែលព្រះអង្គទ្រង់ប្រទានដល់អ្នកស្រុកកលិង្ករាស្រ្ត កាលព្រះទ្រង់សោយព្រះជាតិជា វេស្សន្ត
ពោធិសត្វ គ្រានោះដំរីគ្រីមេខលា ដែលជាអតីតជាតិ ជានាគេន្ទេនោះ ក៏អោនក្បាល លុតជង្គង់ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះ
អង្គដោយគោរព រីនាងគង្ហីងព្រះធរណីបានចេញមក ហើយយកដៃច្បូតសក់ហូរចេញជាទឹកក្លាយជាសមុទ្រ លេចព
លរេហ៏មហាមារអស់ជាច្រើន។ មហាមារឃើញដូច្នោះហើយក៏ក្រាបថ្វាយបង្គំព្រះអង្គដោយសរសើរថា «បពិតម
ហាបុរស អ្នកជាអ្នកមានញាណញេយ្យដ៏អស្ចារ្យមែន យើងខ្ញុំព្រះករុណាសូមនមស្សការដោយគោរព»។
ព្រលឹមអរុណរះ ព្រះនាងសុជាតាបានរៀបចំម្ហូបអាហារ ដើម្បីយកទៅថ្វាយបូជា ដល់ដើមពោធិព្រឹក្សដែលព្រះនាង
បានធ្វើការបន់ស្រន់សុំរាជបុត្រនៅទីនោះ មកដល់ដើមពោធិព្រឹក្ស ព្រះនាងទ្រង់យល់ឃើញព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធត្រេក
អប្រកបដោយ សទ្ធាជ្រះថ្លាជាក្រៃពេក ហើយបានថ្វាយ មធុបាយះ អៃដ៏ភាជន៍មាសដល់ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ ព្រះអង្គទ្រ
ង់ពូតមធុបាយៈជា ៧ពុំនូតហើយទ្រង់សោយ ទ្រង់បានយកភាជន៍មាសគ្រវែងចូលទៅក្នុងគង្គារ ដែលលិចទៅបះទង្គិ
ចភាជន៍មាសនៃព្រះពុទ្ធអង្គមុនៗ ធ្វើអោយនាគរាជដែលកំពុងដេកលក់ភ្ញាក់ឡើងហើយប្រកាសថា អោ! មានព្រះ
ពុទ្ធត្រាស់ដឹងមួយអង្គទៀតហើយតើ! ព្រះសមណ សិទ្ធត្ថ គោតម បានត្រាស់ជាព្រះពុទ្ធនៅថ្ងៃពុធ ១៥កើត ពេញបូ
ណ៌មី ខែពិសាខ ឆ្នាំរកា ក្នុងព្រះជន្ម ៣៥វស្សា។
បឋមទេសនា
ព្រះពុទ្ធទ្រង់ត្រាស់ថា សភាវៈធម៌របស់តថាគតអញនេះ រមែងមិន
ញ៉ាំងសត្វទាំងឡាយណាដែលដិតជាប់កាមអោយត្រាស់ដឹងបានឡើយ
តថាគត នឹងមិនធ្វើការប្រៀនប្រដៅ ដល់សត្វលោកដោយប្រការ
យ៉ាងនោះឡើយ។ គ្រានោះសហម្បតីព្រហ្មជាអិសីលោកា ទ្រង់ចូល
កលព្រះសាស្តាអោនសិរសីលើដៃបង្គំអារាតនាអោយព្រះអង្គទ្រង់
ប្រោសប្រណីដល់សត្វនានា ព្រះពុទ្ធក៏ទ្រង់អនុគោល យល់ព្រមទទួ
លសំដែងធម៌ ទេសនាអោយសត្វលោកដោយករុណាតាំងពីពេល
នោះមក។ ព្រះពុទ្ធទ្រង់និមន្តទៅកាន់ក្រុងពារាណសី ចូលទៅព្រៃអិ
សីបបនមិគទាវន្ត ជាទីស្នាក់អាស្រ័យនៃបញ្ចវគិយភិក្ខុ ភិក្ខុ៥អង្គបាន
ឃើញព្រះពុទ្ធទ្រង់យាងមកពីចំងាយ ក៏ជំនុំប្រាប់គ្នាថា យើងទាំងឡា
យចូរកុំធ្វើគារវបង្គំព្រះសិទ្ធត្ថ ដែលអស់សេចក្តីព្យាយាមរលីងហើយ
នោះអោយសោះ តែដោយអំណាចបុណ្យបារមីនៃព្រះអង្គ ពេលដែ
លព្រះពុទ្ធទ្រង់យាងមកដល់ បញ្ចវគីយ៏ ទាំងប្រាំបែរជាក្រាបបង្គំនិមន្តព្រះតថាគតដោយជ្រះថ្លាក្រៃលែងទៅវិញ។
ព្រះអង្គទ្រង់សន្តោសប្រោសទេសនា ធម្មចក្រកប្បវត្តនសូត្រ ដែលហៅថាបថមទេសនាប្រោសដល់បញ្ចវគីយ៍បាន
សំរេចសោតាបត្តមគ្គក្នុងគ្រានោះអែង។
តាំងពីពេលនោះមកមានមនុស្សជាច្រើន បានចូលទៅបួសរៀនក្នុងសំណាក់ព្រះអង្គ ហើយបានសំរេចមគ្គផលទៅ
តាមការគួររៀងៗខ្លួន។ ព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅកាន់ក្រុងកបិលពស្តុ ចូលទៅកាន់សំណាក់ ព្រះបាទសុទ្ធោទន បីតានិង
ព្រះនាងពិម្ពាយ ជាព្រះជយា។ ព្រះនាងពិម្ពាទ្រង់បង្គាប់អោយរាហុល បុត្រចូលទៅ សុំចែកទ្រព្យសម្បត្តិពីសំណាក់
បីតា ព្រះពុទ្ធក៏ទ្រង់បំបួសរាហុលជាសាមេណរតាំងពីពេលនោះមក។
ពុទ្ធកិច្ច
ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធទ្រង់បំពេញពុទ្ធកិច្ច ៥ប្រការជានិច្ចអស់រយៈពេល ៣៥វស្សាគឺ៖
នៅពេលព្រលឹម ទ្រង់និមន្តបិណ្ឌបាត នៅពេលរសៀល ទ្រង់សំដែងធម៌ទេសនាប្រោសដល់សាធារណជន។ នៅពេលព្រលប់ ទ្រង់ប្រទានអោវាទដល់ភិក្ខុសង្ឃទាំងឡាយ។ នៅពេលកណ្តាលអទ្រាត ទ្រង់ដោះស្រាយប្រស្នាទេវតាទាំងឡាយ។ នៅពេលជិតភ្លឺ ទ្រង់ប្រមើមើលសត្វដែលមាននិស្ស័យ និងអិតនិស្ស័យ។
ដាក់ព្រះជន្ម
ពេលចេញវស្សាទី៤៥ ក្នុងព្រះជន្មាយុ ៨០ព្រះវស្សា នាថ្ងៃ ១៥កើតពេញបូណមីខែ មាឃ ឆ្នាំម្សាញ់ ព្រះពុទ្ធទ្រង់ដា
ក់អាយុ ដោយប្រាប់មារថា ព្រះអង្គនឹងចូលបរិនិព្វានក្នុងរយពេលបីខែទៀត។ ព្រះភិក្ខុសង្ឃទាំងឡាយជាសាវក ជាពិ
សេសគឺ ព្រះអានន្ទ ជាអ្នកបំរើព្រះអង្គផ្ទាល់ កាលបើដឹងថាព្រះពុទ្ធបានកំណត់អាយុសង្ខាររួចទៅហើយ ក៏យំសោក
ស្តាយអាយុសង្ខារព្រះអង្គយ៉ាងខ្លាំង មិនទាន់ចង់អោយព្រះអង្គចូលបរិនិពា្វនឡើយ។
បរិនិពា្វន
ក្រោយពេលដាក់ព្រះជន្មរួចហើយព្រះអង្គទ្រង់និមន្តទៅបិណ្ឌបាតគ្រប់ទិសទី ហើយ នៅទីបំផុតព្រះអង្គទ្រង់យាងទៅ
ដល់នគរកុសិនារា ព្រះអង្គទ្រង់ប្រឈួនយ៉ាងខ្លាំង ក្រោយពីបានសោយសាច់ជ្រូកដែលប្រគេនដោយ នាយចុន្ទៈ ទ្រង់
យាងចូលទៅដល់ ព្រៃសាលវន្ត ហើយទ្រង់ត្រាស់អោយអានន្ទ រៀបកន្លែងថ្វាយព្រះអង្គផ្ទុំ ព្រះអង្គទ្រង់ផ្ទុំផ្អៀងទៅ
ខាងស្តាំ ព្រះបាទឆ្វេងត្រួតលើព្រះបាទស្តាំ ពេលបច្ឆឹមរាត្រីព្រះអង្គទ្រង់ត្រាស់ដល់ភិក្ខុទាំងឡាយថា «អ្វីៗដែលកើត
មានហើយ ផ្តុំឡើងហើយ តែងមានសភាវៈធម៌ និងរលត់ទៅវិញជាធម្មតា អ្នកទាំងឡាយចូរញ៉ាំងប្រយោជន៍អោយ
សំរេចដោយកិរិយាមិនប្រមាថចុះ» ព្រះពុទ្ធទ្រង់មានពុទ្ធដិការតែប៉ុណ្ណាះ ព្រះអង្គក៏ទ្រង់រលត់ខន្ធក្នុងពេលនោះទៅ។
ព្រះពុទ្ធចូលបរិនិពា្វននៅ ថ្ងៃអង្គារ ១៥កើតពេញបូណមី ខែពិសាខ ឆ្នាំម្សាញ់ ៥៤៣ មុនគស ក្នុងព្រះជន្ម ៨០ឆ្នាំ។
ដោយ ពេជ អស្នា
អប្បមាទ
សេចក្តីមិនប្រមាទ ជាផ្លូវនៃសេចក្តីមិនស្លាប់ សេចក្តីប្រមាទ ជាផ្លូវ សេចក្តីស្លាប់ ជនទាំងឡាយ ដែលមិនប្រមាទហើយ ឈ្មោះថា មិន ស្លាប់ ជនទាំងឡាយ ដែលប្រមាទហើយ ទុកដូចជាមនុស្សស្លាប់ទៅហើយ។
ពួកបណ្ឌិត បានជ្រាបនូវដំណើរនេះ ដោយប្លែកគ្នា (ទើបឋិតនៅ) ក្នុងសេចក្តី មិនប្រមាទ រីករាយ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ បណ្ឌិតទាំងនោះ ជាអ្នកត្រេកអរ ក្នុងធម៌ ជាគោចរ នៃអរិយបុគ្គល ទាំងឡាយ មានការពិនិត្យ ជាប្រក្រតី មាន ព្យាយាមជាប់តគ្នា មានសេចក្តីប្រឹងប្រែងមាំមួនជានិច្ច ជាអ្នកមានប្រាជ្ញា តែង ប៉ះពាល់នូវព្រះនិព្វានជាទីក្សេមក្សាន្ត ចាកយោគៈ ជាគុណជាតិដ៏ប្រសើរបំផុត។
យសតែងចំរើនកុះករ ដល់បុគ្គលអ្នកមានសេចក្តីប្រឹងប្រែង មាន ស្មារតី មានការងារស្អាត (ឥតទោស) ជាអ្នកពិចារណា រួចហើយ ទើបធ្វើ ជាអ្នកសង្រួម រស់នៅដោយធម៌ មិនមានសេចក្តីប្រមាទ។
អ្នកប្រាជ្ញាគប្បីសាងកោះ គឺអរហត្តផល ជាកោះដែលជំនន់គឺកិលេស ជន់ ពន្លិចមិនបាន ដោយសេចក្តីប្រឹងប្រែងផង ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទផង ដោយការសង្រួមក្នុងចតុប្បារិសុទ្ធិសីលផង ដោយការទូន្មានឥន្រ្ទិយផង។
ពួកជនពាលអប្បឥតប្រាជ្ញា តែងប្រកបរឿយៗ នូវសេចក្តីប្រមាទ ចំណែក អ្នកប្រាជ្ញ រមែងរក្សាទុកនូវសេចក្តីមិនប្រមាទ ដូចទ្រព្យយ៉ាងប្រសើរ។
អ្នកទាំងឡាយ ចូរកុំប្រកបរឿយៗនូវសេចក្តីប្រមាទ ចូរកុំប្រកបរឿយៗ នូវសេចក្តីរីករាយ ត្រេក អរក្នុងកាមឡើយ ដ្បិតបុគ្គលអ្នកមិនប្រមាទ ខំសង្កេតពិនិត្យ រមែងបានសេចក្តីសុខដ៏ទូលាយ។
កាលណាបណ្ឌិត បន្ទោបង់នូវសេចក្តីប្រមាទ ដោយសេចក្តីមិនប្រមាទ កាលណោះ លោកនឹងឡើង កាន់ប្រសាទគឺបញ្ញាជាបុគ្គលមិនសោក រមែងឃើញ ពួកសត្វដែលមានសោក ធីរជនតែងឃើញ ពួក ជនពាល ដូចបុគ្គលដែលឈរលើកំពូលភ្នំ ហើយក្រឡេកមើលពួកជនដែលឋិតនៅលើផែនដី ដូច្នោះឯង។
បណ្ឌិតមានប្រាជ្ញាមុះមុត កាលពួកបុគ្គលកំពុងប្រមាទ លោកមិនប្រមាទ កាល ពួកបុគ្គលកំពុងដេកលក់ លោកភ្ញាក់រឭកច្រើន លោករមែងលះបង់ចោលនូវបុគ្គល បែបនោះ ដូចសេះលឿន ដែលទៅចោលនូវសេះ មានកម្លាំងទន់ទាប ដូច្នោះឯង។
មឃមានព ដល់នូវភាពជាបុគ្គលប្រសើរបំផុត ជាងទេវតាទាំងឡាយ ព្រោះតែសេចក្តីមិនប្រមាទ អ្នកប្រាជ្ញទាំងឡាយ តែងសរសើរនូវសេចក្តីមិនប្រមាទ ត្មះតិះដៀលនូវសេចក្តីប្រមាទ សព្វៗកាល។
ភិក្ខុអ្នកត្រេកអរ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ ឬឃើញភ័យ ក្នុងសេចក្តីប្រមាទ តែងដុតចោល សំយោជនៈ ទាំងតូច ទាំងធំ ដូចភ្លើងឆេះ (រាលនូវកំទេចទាំងតូចទាំងធំ) ដូច្នោះឯង។
ភិក្ខុអ្នកត្រេកអរ ក្នុងសេចក្តីមិនប្រមាទ ឬឃើញភ័យ ក្នុងសេចក្តីប្រមាទ ជាអ្នក មិនគួរនឹងសាបសូន្យចាកគុណធម៌ ឈ្មោះថា ឋិតនៅក្នុងទីជិតនៃព្រះនិព្វាន។
មង្គល៣៨ប្រការ
ពាក្យថា “មង្គល” មានន័យថា ការរីកចម្រើន, សេចក្តីសុខចម្រើនសួស្តីដែលជាទីប្រាថ្នារបស់មនុស្ស ។ ដោយហេតុ តែចង់បានមង្គលគឺក្តីសុខចំរើននេះមនុស្សមានការប្រព្រឹត្តិផ្សេងៗគ្នា ដោយអ្នកខ្លះបួងសួងពពួកទេវតា, អ្នកខ្លះបូជាដល់អាទិទេព ឬព្រះរបស់ពួកគេ, អ្នកខ្លះបួងសួងអារក្ស, អ្នកតា, ខ្មោចព្រាយបិសាច, ជីដូនជីតាជាដើម ។ ចំពោះព្រះពុទ្ធសាសនា ការបួងសួងទាំងនេះជាទង្វើមិនត្រឹមត្រូវឡើយ។នៅក្នុងគម្ពីរមង្គលត្ថទីបនី មានដំណាលថា មុនពេលព្រះពុទ្ធបានត្រាស់ដឹងនិងជំនាន់ពុទ្ធកាល នៅប្រទេសឥណ្ឌា ដែលជាប្រទេសរុងរឿងនោះពួកលោកអ្នកប្រាជ្ញ មានការមិនចុះសម្រុងគ្នាអំពីគោលការណ៍ដែលនឹងនាំមកនូវក្តីចំរើន ឬ មង្គល រហូតដល់មានការទាស់ទែងខ្វែងគំនិតគ្នាតាំងពីពួកអ្នកប្រាជ្ញរហូតដល់មន្ត្រីរាជការ, ប្រជារាស្ត្រ និង ដល់ពពួកទេវតា ។ លុះដល់ព្រះពុទ្ធត្រាស់ដឹងក្នុងលោក ពួកគេបាននាំគ្នាចូលគាល់ និងសួរព្រះសម្មា សម្ពុទ្ធអំពីមង្គល ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធបានសម្តែងថា មង្គលបានមកពីការប្រតិបត្តិដ៏ត្រឹមត្រូវនិងមានគោល ការណ៍ច្បាស់លាស់ ប្រកបដោយភាពវៃឆ្លាត និង ម៉ឺងម៉ាត់ ទៀងទាត់មិនមែនបានមកពីការបួងសួង អធិដ្ឋានចំពោះព្រះ ចំពោះអាទិទេព ឬទេវតាអង្គណាឬរង់ចាំ វាសនា ពីបុព្វជាតិឡើយ ។ ព្រះអង្គបានបង្រៀនថាផ្លូវដែលនាំទៅរកក្តីសុខប្រាស ចាកកង្វល់អោយបានដល់នូវការចំរើនលូតលាស់រុងរឿង និង សន្តិភាពនោះមាន ៣៨ប្រការ: សម័យមួយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់គង់នៅក្នុងវត្តជេតពន ជាអារាមរបស់អនាថបិណ្ឌិកសេដ្ឋី ទៀបក្រុងសាវត្ថី ។ លំដាប់នោះឯង ទេវតាមួយអង្គ កាលដែលវេលាបឋមយាមកន្លងទៅហើយ មានរស្មីដ៏ល្អ ញ៉ាំងវត្តជេតពនជុំវិញទាំងអស់ឲ្យភ្លឺស្វាងហើយ ព្រះដ៏មានព្រះភាគ ទ្រង់គង់ក្នុងទីណា ក៏ចូលទៅក្នុងទីនោះ លុះចូលទៅដល់ហើយ ទើបថ្វាយ បង្គំចំពោះព្រះដ៏មានព្រះភាគ ហើយឈរនៅក្នុងទីដ៏សមគួរ, កាលទេវតានោះឈរក្នុងទីដ៏សមគួរហើយ ទើបក្រាបទូលព្រះដ៏មានព្រះភាគ ដោយពាក្យជាគាថាយ៉ាងនេះថា៖ ទេវតានិងមនុស្សទាំងឡាយជាច្រើន ប្រាថ្នានូវសេចក្តីសួស្តី បានគិតរកនូវមង្គលទាំងឡាយ សូមព្រះអង្គទ្រង់ព្រះមេត្តាសំដែងប្រាប់នូវមង្គលដ៏ឧត្តម ។ (ព្រះដ៏មានព្រះភាគទ្រង់ត្រាស់សម្តែងតបពាក្យទេវតានោះ ដោយពុទ្ធភាសិតជាគាថាយ៉ាងនេះថា៖)
កិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលទាំងឡាយ១ កិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ១ កិរិយាបូជាដល់បុគ្គលដែលគួរបូជាទាំងឡាយ១ ទាំងបីនេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
កិរិយានៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរ១ ភាវៈនៃបុគ្គលបានធ្វើបុណ្យទុកហើយក្នុងកាលមុន១ កិរិយាតម្កល់ខ្លួនដោយប្រពៃ១ ទាំង ៣ នេះមង្គលដ៏ឧត្តម ។
ភាវៈនៃបុគ្គលបានស្តាប់បានរៀនហើយដោយច្រើន១ សិល្បសាស្ត្រគឺសេចក្តីឆ្លៀវឆ្លាសក្នុងហត្ថកម្មរបស់អ្នកបួសនិងគ្រហស្ថ១ វិន័យដែលបុគ្គលសិក្សាដោយប្រពៃ១ វាចាដែលបុគ្គលពោលត្រឹមត្រូវ១ ទាំង៤នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
កិរិយាបរិច្ចាគទាន១ កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌១ សេចក្តីសង្គ្រោះដល់ញាតិទាំងឡាយ១ ការងារទាំងឡាយដែលមិនមានទោស១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាប និងកិរិយាវៀរចាកបាប១ សេចក្តីសង្រួមចាកកិរិយាផឹកនូវទឹកស្រវឹង១ សេចក្តីមិនប្រមាទក្នុងធម៌ទាំងឡាយ១ ទាំង៣នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
សេចក្តីគោរពចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព១ កិរិយាប្រព្រឹត្តបន្ទាបនូវខ្លួន១ សេចក្តីត្រេកអរចំពោះ របស់ដែលមាន១ ភាវៈនៃបុគ្គលអ្នកដឹងនូវឧបការៈដែលអ្នកដទៃធ្វើហើយដល់ខ្លួន១ កិរិយាស្តាប់នូវធម៌ តាមកាល១ ទាំង៥នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
សេចក្តីអត់ធន់១ ភាវៈនៃបុគ្គលដែលប្រដៅបានដោយងាយ១ កិរិយាបានឃើញបានជួបនូវ សមណៈទាំងឡាយ១ ធម្មសាកច្ឆា គឺកិរិយាសន្ទនានូវធម៌ទៅវិញទៅ មកតាមកាល១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
សេចក្តីព្យាយាមដុតនូវបាបធម៌១ កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌ដ៏ប្រសើរ១ កិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ច ទាំងឡាយ១ កិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន១ ទាំង៤នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
ចិត្តនៃបុគ្គលឯណាដែលមានលោកធម៌ទាំងឡាយពាល់ត្រូវហើយមិនរំភើបញាប់ញ័រ១ មិនមានសេចក្តីសោក១ មានធូលីគឺរាគៈទៅប្រាសហើយ១ ជាចិត្តក្សេមក្សាន្ត១ ទាំង៤នេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
សេចក្តីបកស្រាយ
១. កិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលទាំងឡាយ (អសេវនា ចពាលានំ ) ។ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធ បានបង្រៀនថាបុគ្គលពាលមាន៣ជំពូកគឺ ក. បុគ្គលល្ងង់ខ្លៅ គ្មានគំនិតប្រាជ្ញា ហើយមិនគិតកសាងសមត្ថភាព និង គំនិតប្រាជ្ញាជាបុគ្គលរីករាយក្នុងភាពលង់ខ្លៅ មិនស្តាប់ដំបូន្មានលោកអ្នកប្រាជ្ញ ឬ ចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ចាត់ទុកជាបុគ្គលពាលជំពូកមូយ ដោយហេតុធ្វើខ្លួនអោយជាបុគ្គលមិនមានប្រយោជន៍ ឬធ្វើខ្លួនអោយបាត់បង់ឱកាសក្នុងការសាងគុណតម្លៃក្នុងពេលដែលខ្លួនមានឱកាសកើតជាមនុស្ស។ ខ. បុគ្គលស្វែងរកក្តីសុខ ឬប្រយោជន៍ខ្លួនឯងដោយការធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍ អ្នកដទៃ ខូចក្តីសុខអ្នកដទៃឬស្វែងរក ក្តីសុខអោយខ្លួនឯងដោយការបៀតបៀតក្តីសុខអ្នកដទៃ។ គ. បុគ្គលធ្វើអោយខូចប្រយោជន៍អ្នកដទៃផង ខ្លួនឯងផង ។ ព្រះពុទ្ធបង្រៀនថា ដើម្បីញ៉ាំងជីវលោកអោយបានប្រសើរបុគ្គលគ្រប់រូបត្រូវតែមានទំនាក់ទំនងល្អជាមួយមនុស្សផងគ្នាប៉ុន្តែការសេពគប់ត្រូវតែធ្វើឡើងដោយបញ្ញា ត្បិតថាបើសេពគប់ជាមួយមនុស្សប្រភេទណា យើងនឹងក្លាយជាមនុស្សប្រភេទ នោះដែរ។ បុគ្គលពាលទាំង៣ជំពូកនេះ ជាប្រភេទមនុស្សគួរអោយខ្លាចជាងអ្វីៗទាំងអស់ហើយមិនគប្បី សេពគប់ជាដាច់ខាត ព្រោះការសេពគប់ជាមួយបុគ្គលប្រភេទនេះក្រៅពីធ្វើអោយយើងវិនាសប្រយោជន៍ អាសោចិកេរ្តិ៍ឈ្មោះ អស់ទ្រព្យសម្បត្តិខាតពេលវេលា គំនិតប្រាជ្ញាទៅថែមទាំងនាំអោយយើងក្លាយជាបុគ្គលពាលជាមួយគេផងទៀត ។ ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនថាប្រសិនបើក្នុងលោកនេះ មានតែមនុស្សពីរនាក់ គឺម្នាក់ជារូបអ្នកហើយម្នាក់ទៀតជាបុគ្គលពាលក្តី ក៏មិនគប្បីទៅសេពគប់ជាមួយបុគ្គលនោះឡើយហើយគប្បី នៅតែម្នាក់ ឯងដោយរឹងមាំចុះ ។ ការចេះប្រុងប្រយ័ត្នហើយចៀសវាងបាននូវការសេពគប់បុគ្គលពាលយ៉ាងណា នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២. កិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលជាបណ្ឌិតទាំងឡាយ (បណ្ឌិតានញ្ច សេវនា ) ។ បណ្ឌិត គឺលោកអ្នកដែលមានចំណេះវិជ្ជាជ្រាលជ្រៅ ហើយមានគុណធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់និងសីលធម៌ថ្លៃថ្នូរ មិនបំផ្លាញប្រយោជន៍ និង ក្តីសុខរបស់ខ្លួននិងមិនធ្វើអោយអ្នក ដទៃខូចប្រយោជន៍ ឬ ខូចក្តីសុខមិនធ្វើអោយគេឈឺចាប់ទាំងផ្លូវកាយ និង ចិត្ត ។ ម្យ៉ាង ទៀតបុគ្គលដែលជាបណ្ឌិតតែងប្រកបដោយគុណធម៌ពីរយ៉ាងគឺ៖ជាបុគ្គលខ្មាសអៀនមិនហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់ (ហិរិ ) និងខ្លាចក្តីអាក្រក់មិនហ៊ានធ្វើអំពើអាក្រក់ទាំងឡាយ ទាំងក្នុងទីកំបាំងនិងទីចំហរ (ឱត្តប្បៈ )។ ព្រះពុទ្ធ បង្រៀនថា ដើម្បីបានក្តីចំរើនទាំងគំនិត ប្រាជ្ញាទាំងក្នុងសេដ្ឋកិច្ច ជីវភាព និង ដើម្បីបានជាប្រយោជន៍ទាំង ឡាយពួកបុគ្គលគប្បីខ្នះខ្នែង ស្វែងរកការសេពគប់ជាមួយបុគ្គលជាបណ្ឌិត ។ដូច្នេះកិរិយាសេពគប់នូវបុគ្គលដែលមានគតិបណ្ឌិត ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣. កិរិយាបូជាដល់បុគ្គលដែលគួរបូជា (បូជា ចបូជនីយានំ )។បូជាគឺការអោយ ឬ ការគោរពប្រតិបត្តិមានពីរយ៉ាងគឺ៖ ក. បូជាដោយការអោយសម្ភារៈផ្សេងៗ (អាមិសបូជា ) ខ. បូជាដោយការគោរពត្រង់ត្រាប់ ស្តាប់គំនិត យោបល់និង អនុវត្តតាម (បដិបត្តិបូជា )។ ការបូជា ជាការប្រសើរប៉ុន្តែបើបូជាដល់បុគ្គលពាល គ្មានគុណធម៌ គ្មានសីលធម៌ក្រៅពីមិនបានផលល្អដល់ខ្លួនឯង និង សង្គមទៅ ក៏នៅរមែងបាននូវក្តីអន្តរាយក្តៅ ក្រហាយដោយសារបុគ្គលពាលនោះថែមទៀតផងជាពិសេសនឹងក្លាយជាអ្នកលើកតំកើងសភាវៈអាក្រក់ ។ ហេតុនេះការបូជាត្រូវតែធ្វើឡើងដោយបញ្ញា គឺធ្វើចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរពបូជាគឺជាបុគ្គលដែលមានគុណធម៌ខ្ពស់ មានសីលធម៌ដ៏ប្រពៃតែងធ្វើនូវសេចក្តីសុខចម្រើន ដល់សង្គមមនុស្សជានិច្ច ។ បូជនីបុគ្គលទាំងនេះមានជាអាទិ៍ ព្រះពុទ្ធ, ព្រះធម៌, ព្រះសង្ឃ, មាតា, បិតា, គ្រូអាចារ្យ និងអ្នកដែលមានគុណូ បក្ការៈចំពោះខ្លួន ឬ ចំពោះសង្គមជាតិជាដើម ។ដូច្នេះការគោរព បូជាដល់បូជនីយ បុគ្គលទាំងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៤. កិរិយារស់នៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរ (បដិរូបទេសវាសោច )។ ប្រទេសដ៏សមគួរគឺប្រទេស ដែលមានសុខសន្តិភាពគ្មានសង្គ្រាមកាប់សំលាប់គ្នា និងបរិបូណ៌ដោយធម៌វិន័យ ច្បាប់ទម្លាប់ល្អប្រពៃនិងសម្បូរ ដោយអ្នកប្រាជ្ញ រាជបណ្ឌិត្យ អ្នកមានគុណធម៌ និង សីលធម៌ថ្លៃថ្នូរប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិច្បាប់រដ្ឋ និងធម៌វិន័យត្រឹមត្រូវជាប្រទេសដែលមានអ្នកដឹកនាំ និង មន្ត្រីប្រកបដោយធម៌ ដឹកនាំសង្គមជាតិដោយការគោរពច្បាប់ ដោយយុត្តិធម៌ និង ជាហេតុនាំឱ្យមានក្តីចម្រើនរុងរឿង ។ការរស់នៅក្នុងប្រទេសបែបនេះជាការប្រពៃព្រោះជាគ្រឹះក្នុង ការអភិវឌ្ឍន៍គំនិតប្រាជ្ញាជាដើម ។ កិរិយារស់នៅក្នុងប្រទេសដ៏សមគួរបែបនេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៥. ភាវៈនៃអ្នកបានធ្វើបុណ្យទុកហើយក្នុងកាលមុន ( បុព្វេ កតបុញ្ញតា ) ។ ធម្មតាអ្នកដែលបានយល់ច្បាស់នូវផលល្អនៃអំពើសុចរិត និងផលអាក្រក់នៃអំពើទុច្ចរិតតែងប្រញាប់ប្រញាល់វៀរចាកអំពើអាក្រក់គ្រប់យ៉ាង ហើយ រួតរះធ្វើបុណ្យរាល់ៗជាតិព្រោះអំពើល្អតែងផ្តល់ផលជាសុខ ។ ន័យនេះក៏បានដល់ការកសាង ឬការខិតខំប្រឹងប្រែងកសាងសមត្ថភាព និង លក្ខណៈសម្បត្តិគ្រប់យ៉ាង ដូចជាការត្រៀមធនធានទុកជាមុន លុះពេលត្រូវការ ក៏អាចយកសមត្ថភាព លក្ខណៈសម្បត្តិ និងធនធាននោះប្រើការបានប្រកបដោយប្រសិទ្ធភាព ។ ដូច្នេះការខិតខំលះបង់បាននូវអំពើអាក្រក់ហើយព្យាយាមធ្វើឱ្យបាននូវអំពើល្អក្នុងកាលមុន ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៦. កិរិយាតម្កល់ខ្លួនទុកដោយប្រពៃ (អត្តសម្មាបណីធិ ច )។ តំកល់ខ្លួន មានន័យថាការធ្វើខ្លួននៅក្នុងប្រភេទណាមួយ ។ ប្រការនេះ បានដល់កិរិយាចេះពិចារណាឱ្យយល់ច្បាស់លាស់ថា អំពើល្អពិតជាផ្តល់ផលល្អ ឯអំពើអាក្រក់ពិតជាផ្តល់ផលអាក្រក់ ហើយក៏កើតមានសទ្ធាជឿកម្មផល យ៉ាងមុតមាំព្រមទាំងញ៉ាំងខ្លួន ឱ្យព្យាយាម ធ្វើតែអំពើល្អ មានធ្វើទាននិងរក្សាសីលជាដើម ។ កិរិយាយល់ច្បាស់អំពីវិបាកនៃកម្មហើយប្រញាប់តម្កល់ខ្លួនក្នុងទានសីល ភាវនា សមាធិអោយនៅតែក្នុងសេចក្តីព្យាយាម មិនខ្ជឹលច្រអូស តាំងខ្លួនអោយនៅក្នុងសត្តិអោយនៅ ឆ្ងាយពីការធ្វេសប្រហែស ឬមិនយកខ្លូនទៅជាប់ពាក់ព័ន្ធនឹងអំពើអាក្រក់ណាមួយ យ៉ាងនេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៧. ភាវៈជាបុគ្គលបានស្តាប់បានរៀនសូត្រចេះដឹងច្រើន (ពាហុសច្ច )។ ប្រការនេះបានដល់ការស្តាប់ ការអាននិងសិក្សារៀនសូត្រចំណេះវិជ្ជាទាំងផ្ញូវលោក និង ផ្លូវធម៌ស្តាប់ឱវាទរបស់បណ្ឌិតទាំងឡាយ និងដំបូន្មាន របស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ មាតា បិតា គ្រូនិង រៀមច្បងជាដើម ដើម្បីក្លាយជាបុគ្គលមានចំណេះវិជ្ជាខ្ពង់ខ្ពស់ មានសមត្ថភាពនិង មានគំនិតប្រាជ្ញាភ្លឺត្រចះត្រចង់ ដែលជាហេតុញ៉ាំងប្រយោជន៍និងសេចក្តីសុខចម្រើនដល់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃយ៉ាងពិតប្រាកដ ។ ការខិតខំស្តាប់អាន និងសិក្សារៀនសូត្រឱ្យបានចេះដឹងជ្រៅជ្រះយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៨. សេចក្តីឆ្លៀវឆ្លាតប៉ិនប្រសប់ក្នុងសិល្បៈទាំងពួង ( សិប្បៈ )។ ប្រការនេះបានដល់ការចេះដឹង និង ការប៉ិនប្រសប់ស្ទាត់ជំនាញក្នុងសិប្បកម្ម បច្ចេក ទេសទាំងឡាយ យ៉ាងហោចណាស់អោយស្ទាត់ជំនាញនូវ មុខវិជ្ជាណា ដែលខ្លួនបានសិក្សា (ឬ នៅក្នុងមុខតំណែងដែលខ្លួនប្រកបធ្វើ ) ដែលនាំមកនូវប្រយោជន៍ និងសេចក្តីសុខចម្រើនដល់ខ្លួនឯង និងអ្នកដទៃ ។ ដូច្នេះកិរិយាឆ្លៀវឆ្លាត ឆ្លាសវៃ ប៉ិន ប្រសប់ក្នុងសិប្បកម្ម ហត្ថកម្មទាំងពួងជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៩. វិន័យដែលបុគ្គលបានសិក្សាហើយដោយប្រពៃ ( វិនយោ ចសុសិក្ខិតោ ) ។ វិន័យគឺជាច្បាប់ទម្លាប់របស់ប្រទេសនិងរបស់ព្រះពុទ្ធសាសនា ។សម្រាប់គ្រហស្ថបានដល់សីល៥ សីល៨ និងច្បាប់របស់រដ្ឋជាដើម ។ សម្រាប់បព្វជិតបានដល់វិន័យរបស់អ្នកបួស និងច្បាប់របស់រដ្ឋជាដើម ។បុគ្គលដែលមានចំណេះវិជ្ជា មានទ្រព្យ សម្បត្តិ យសស័ក្តមានត្រកូលខ្ពង់ខ្ពស់យ៉ាងណាក៏ដោយ ប្រសិនបើគេជាបុគ្គលអាណាចារ គ្មានវិន័យគ្មានសីលធម៌ រស់នៅដោយការបំពាន លើច្បាប់នោះគេនឹងមិនទទួលបានការគោរពកោតសរសើរឡើយ ប្រសិនបើទទួលបានវិញគឺបានតែពួកមនុស្សអែបអបរណេបរណបប៉ុណ្ណោះហើយមិនយូរប៉ុន្មានគេនឹងទទួលបាននូវក្តី វិនាសជាមិនខាន ។ហេតុនេះកិរិយារៀនវិន័យនិងច្បាប់រដ្ឋ និងព្យាយាមប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិឱ្យបានត្រឹមត្រូវ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១០. វាចាដែលបុគ្គលពោលដោយប្រពៃ ( សុភាសិតា ច យា វាចា )។ មនុស្សតែងប្រើការនិយាយជាមធ្យោបាយទំនាក់ទំនង និងផ្តល់ព័ត៌មានដល់គ្នា នឹងគ្នា ប៉ុន្តែព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនអោយយើងចេះជ្រើសរើសពាក្យសំដីសម្រាប់និយាយស្តីអោយដូចជាកសិករជ្រើសរើសគ្រាប់ពូជសម្រាប់ ដាំដុះសាបព្រួសយ៉ាងនោះដែរ ហើយព្រះអង្គតែងបានបង្រៀនយើងកុំអោយពោលពាក្យណាដែលធ្វើអោយអ្នកដទៃឈឺចាប់ ខូចប្រយោជន៍បែកបាក់សាមគ្គី ឬពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍ ។ ពាក្យល្អ ពីរោះមានប្រយោជន៍សូម្បីតែមួយឃ្លា មួយប្រយោគ ក៏ប្រសើរជាងពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍រាប់ពាប់ប្រយោគដែរ ។ ពាក្យដ៏ប្រពៃសំដៅដល់កថាវត្ថុគឺពាក្យដែលបុគ្គលគប្បីពោល ១០យ៉ាង គឺពោលអំពីការមិនលោភលន់១, អំពីការសណ្តោស១, អំពីការសប់សាត់កាយនិងចិត្ត១, អំពីការនៅមិនច្របូកច្របល់ដោយពួកក្រុម១, អំពីការព្យាយាម១, អំពីសីល១, អំពីសមាធិ១, អំពីបញ្ញា១, អំពីព្រះនិព្វាន១ និងអំពីធម៌រំលត់ទុក្ខ១ ។កិរិយាពោលនូវពាក្យដ៏ប្រពៃយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១១-១២. កិរិយាបម្រើ ឬ ទំនុកបម្រុងមាតានិងបិតា (មាតាបិតុ ឧបដ្ឋានំ ) ។ កូនប្រុស-ស្រី មានកាតព្វកិច្ចត្រូវចិញ្ចឹម មាតា បិតាធ្វើការងារជំនួសគាត់រក្សាវង្សត្រកួលឱ្យគង់វង្ស និងខ្ពង់ខ្ពស់ធ្វើខ្លួនឱ្យសមរម្យជា អ្នកទទួលមរតកពីគាត់ ធ្វើបុណ្យជូនគាត់ជាដើម ។ព្រោះថា កូនដែលដឹងគុណមាតា បិតា ហើយប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិគោរពមាតា បិតាដូចពោលមកនេះ រមែងមិនច្យុតឡើយ ។ ដូច្នេះកិរិយាបម្រើ ទំនុកបម្រុង មាតា បិតាជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៣. កិរិយាសង្គ្រោះបុត្រ និងភរិយា (បុត្តទារស្សសង្គហោ )។ មាតាបិតាដែលបានបំពេញកាតព្វកិច្ច៥ប្រការចំពោះកូនគឺហាមឃាត់កូនកុំឱ្យប្រព្រឹត្តអំពើអាក្រក់១, ណែនាំកូនឱ្យធ្វើតែអំពើល្អ (ទាំងការគិតទាំងសកម្មភាពនិងពាក្យសំដី )ជាអំពើមានតែប្រយោជន៍មិននាំផលក្តៅក្រហាយ១, ទំនុកបម្រុងកូនឱ្យបានរៀនសូត្រអោយមានចំណេះដឹងមានសមត្ថភាពអាចរស់នៅដោយថ្លៃថ្នូរ១, ទុកដាក់កូនឱ្យមានគូស្រករត្រឹមត្រូវ១, និងចែកទ្រព្យសម្បត្តិឱ្យកូនបានសមរម្យ១, ឈ្មោះថាជាមាតាបិតាសង្គ្រោះបុត្រយ៉ាងល្អ។ឯស្វាមីដែលបានបំពេញកាតព្វកិច្ច៥ប្រការចំពោះភរិយាគឺនិយាយពាក្យផ្អែមល្ហែមនឹងភរិយា១, មិនមើលងាយភរិយា១, មិនក្បត់ភរិយា១, ផ្គត់ផ្គង់ភរិយា១និងផ្តល់សិទ្ធិក្នុងផ្ទះឱ្យភរិយា១ឈ្មោះថាស្វាមីសង្គ្រោះភរិយា។បុរសដែលបានធ្វើកិច្ចនេះដោយពេញលេញនិងទៀងទាត់ឈ្មោះថាជាអ្នកបានកសាងគ្រឺះសុភមង្គលទាំងក្នុងគ្រួសារនិងសម្រាប់សង្គមជាតិ។ដូច្នេះកិរិយាព្យាយាមប្រព្រឹត្តឱ្យបានល្អក្នុងការសង្គ្រោះបុត្រនិង ភរិយាជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
១៤. ការងារទាំងឡាយដែលមិនច្របូកច្របល់ ( អនាកុលា ចកម្មន្តា )។ នេះបានដល់ការចេះបែងចែកប្រភេទការងារអោយដាច់ដោយឡែកពីគ្នា និងបំពេញស្រេចរួចរាល់មិនទុកចោលកណ្តាលទី ។ អ្នកដែលធ្វើការ មិនច្របូកច្របល់គឺជាអ្នកដែលមានសេចក្តីព្យាយាម ហ្មឺងម៉ាត់ដែលអាចឱ្យសម្រេចបានរាល់ការងារបានយ៉ាងល្អ ។ ធ្វើបានយ៉ាងនេះពិតជានាំមកសេចក្តីចម្រើនជាលំដាប់ ។ ដូច្នេះការងារទាំងឡាយដែលមិនច្របូកច្របល់ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៥. កិរិយាបរិច្ចាគទាន (ទានំ ) ។ ទានគឺការអោយហើយគោលដៅនិងបំណងនៃការអោយនេះគឺមិនមែនក្នុងបំណងដើម្បីទទួលបានការតបពីគេមកវិញឡើយ។បុគ្គលដែលបានអោយរបស់អ្វីម្យ៉ាងទៅបុគ្គលណាហើយរំពឹងចង់បានការតបស្នងដោយប្រការណាមួយបុគ្គលនោះមិនមែនជាអ្នកធ្វើទានទេគឺជាអ្នកធ្វើវិនិយោគ។ការធ្វើទានគឺដើម្បីកាត់បន្ថយនូវគំលាតគ្នារវាងអ្នកមាននិងអ្នកក្រនិងជាការលើកស្ទួយវប្បធម៌ចែករំលែកក៏ជាវិធីដើម្បីកុំអោយមនុស្សគិតតែពីការបានដែលជាហេតុបង្កអោយមានទំនាស់ផ្សេងៗដោយសារដណ្តើមផលប្រយោជន៍។ធ្វើទានបានដល់ការធ្វើអំណោយពីរយ៉ាងគឺការឱ្យសម្ភារៈសម្រាប់ទ្រទ្រង់ជីវិតដូចជាសម្លៀកបំពាក់ចំណីអាហារផ្ទះសម្បែងនិងថ្នាំព្យាបាលរោគជាដើម ហៅថាអាមិសទានគឺការអោយវត្ថុសម្ភារៈ១ និងការឱ្យចំណេះវិជ្ជាគំនិតយោបល់ល្អដើម្បីគេបានស្គាល់ខុសត្រូវស្គាល់ផ្លូវទៅរកប្រយោជន៍និងភាពជោគជ័យល្អអាក្រក់បុណ្យបាបជាដើមហៅថាធម្មទានគឺការអោយចំណេះវិជ្ជាគំនិតប្រាជ្ញា១។កិរិយាដែលបានធ្វើនូវទានទាំងពីរប្រការនេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
១៦. កិរិយាប្រព្រឹត្តធម៌ដ៏ប្រសើរ (ធម្មចរិយា ) ។ បានដល់ធម៌១០យ៉ាងគឺ កិរិយាមិនសម្លាប់១, កិរិយាមិនលួចប្លន់១, កិរិយាមិនប្រព្រឹត្ត ល្មើសក្នុងកាមតណ្ហា១, កិរិយាមិនកុហកឆបោកកេងប្រវ័ញ្ច១, កិរិយាមិនពោលពាក្យញុះញង់ អុចអាលបំបែកបំបាក់១, កិរិយាមិនពោលពាក្យអាក្រក់អសុរោះ១, កិរិយាមិនពោលពាក្យរោយរាយឥតប្រយោជន៍១, កិរិយាមិនលោភលន់លើទ្រព្យអ្នកដទៃ១, កិរិយាមិនគុំគួនព្យាបាទអ្នកដទៃ១ និងកិរិយាយល់ត្រឹមត្រូវគឺយល់ថាធ្វើល្អបានល្អ ធ្វើ អាក្រក់បានអាក្រក់ និងយល់តាមសភាវៈពិតនៃធម្មជាតិ និង លោកិយ១ ។កិរិយាដែលចេះពិចារណាឱ្យបានជាក់ច្បាស់ហើយប្រព្រឹត្តឱ្យបានត្រឹមត្រូវតាមធម៌ទាំង១០ ប្រការនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
១៧. កិរិយាសង្គ្រោះញាតិទាំងឡាយ ( ញាតកានញ្ច សង្គហោ ) ។ ដែលហៅថាញាតិ បានដល់បងប្អូនជាញាតិសន្តានទាំងពីរខាងគឺតាំងពីដូនតាជំនាន់ទី៧ខាងមាតាចុះមក និងតាំងពីដូនតាទី៧ខាងបិតាចុះមក (ដែលហៅថា ញាតិប្រាំពីរ សន្តាន )។ មនុស្សល្អតែងស្រឡាញ់រាប់អាន និងសង្គ្រោះយិតយោង លើកស្ទួយ ផ្ចុង ផ្តើម អោយញាតិសន្តានរបស់ខ្លួនអោយ បានសិក្សាអប់រំមានមុខរបរការងារសុចរិត និង ជួយដាស់តឿនដឹកនាំអោយពួកគេដើរលើផ្លូវល្អផ្លូវត្រឹមត្រូវយ៉ាងប្រពៃ ចូរប្រយ័ត្ន ប្រយែងក្រែងក្លាយជាជនអគតិគឺលំអៀងប្រព្រឹត្តប្រាសចាកច្បាប់ និង គុណធម៌ (ដោយសារតែការយោគយល់ថា ជាសាច់ញាតិ ) ។ដូច្នេះការចេះស្រឡាញ់រាប់អាននិងសង្គ្រោះញាតិសន្តានរបស់ខ្លួនដោយ ប្រពៃជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
១៨. កិរិយាប្រកបការងារទាំងឡាយដែលមិនមានទោស ( អនវជ្ជានិ កម្មានិ ) ។ ការងារទាំងឡាយដែល ផ្ទុយនឹងអំពើអាក្រក់ទុច្ចរិត អយុត្តិធម៌ទាំងឡាយ លោកហៅថា ការងារបរិសុទ្ធ ឬសម្មាអាជីវៈ ។ការងារដែលមិន មានទោសដូចជា ការ ចិញ្ចឹមមាតា បិតា គ្រូអាចារ្យចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ កុមារកំព្រា ជនពិការ អ្នកកម្សត់ទុគ៌ត ការកសាងសម្បត្តិសាធារណៈមាន ស្ពាន ផ្លូវថ្នល់ សាលារៀនជាដើម និងការចែកចាយសៀវភៅធម៌អាថ៌ ក្បួនច្បាប់ឬពន្យល់ផ្សព្វផ្សាយនូវចំណេះវិជ្ជាដ៏ល្អនូវធម៌ដ៏ប្រពៃដល់អ្នកដទៃដើម្បីឱ្យគេបានយល់ស្គាល់ខុសត្រូវ ល្អអាក្រក់ហើយព្យាយាមប្រព្រឹត្តតែអំពើល្អជាដើម ។ ទាំងនេះគឺជាការងារមិនមានទោស ។ការប្រព្រឹត្តតែការងារមិនមានទោសជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
១៩. កិរិយាមិនត្រេកអរក្នុងបាបនិងកិរិយាវៀរចាកបាប ( អារតី វិរតីបាបា ) ។ ការមិនត្រេកអរក្នុងបាប បានដល់ចិត្តដែលមិនត្រេកអរនៅពេលដឹង ឬឮ ឬឃើញគេគិត ឬកំពុងធ្វើអំពើអាក្រក់ អំពើបាបទាំងឡាយ មានការប្រព្រឹត្តខុសក្នុងុកាម ការកុហកកេងប្រវ័ញ្ច ឆបោក និងធ្វើអំពើទាំងឡាយជាអបាយមុខ ឬ មានការកាប់សម្លាប់ជីវិត ធ្វើទុក្ខបុកម្នេញបៀតបៀតក្តីសុខដល់គ្នានឹងគ្នាជាដើមផង ថែមទាំងមានក្តីសង្វេគតក់ស្លុតចំពោះអំពើទាំងនោះទៀតផង ។ឯការវៀរចាកបាបបានដល់ការចៀសវាងមិនប្រព្រឹត្តធ្វើនូវអំពើបាប ទាំងឡាយដូចដែលបានពោលមកហើយជាដើម ព្រោះមានសទ្ធាជឿជាក់ថា ធ្វើល្អពិតជាបានល្អធ្វើអាក្រក់ពិតជា បានអាក្រក់ ។ ដូច្នេះកិរិយាដែលមិនត្រេកអរក្នុងបាបនិងកិរិយា វៀរចាកបាបយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២០. សេចក្តីសង្រួមចាកកិរិយាផឹកនូវទឹកស្រវឹង ( មជ្ជបានា ច សញ្ញាមោ ) ។ នេះបានដល់ការតមសុរានិងមេរ័យគ្រប់ប្រភេទព្រោះបានយល់ច្បាស់នូវផលអាក្រក់នៃការផឹកទឹកស្រវឹងនេះ ដូចជាអស់ប្រាក់កាសខាតពេល វេលា ខូចសុខភាព ធ្វើអោយខ្សោយគំនិតប្រាជ្ញា និងជួនកាលបណ្តាលឱ្យមានកិរិយាថោកទាបនិងឈ្លោះ ទាស់ទែងគ្នាទៀតផង ។ ដូច្នេះការពិចារណាឱ្យឃើញច្បាស់ នូវទោសនៃសុរាហើយ តាំងចិត្តព្យាយាមចៀសវាងឱ្យបាននូវការផឹកទឹកស្រវឹងគ្រប់ប្រភេទ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២១. ការមិនប្រមាថក្នុងធម៌ទាំងឡាយ ( អប្បមាទោ ចធម្មេសុ ) ។ នេះបានដល់ការមិនធ្វេសប្រហែស ភ្លេចខ្លួនព្រោះថាការបណ្តោយខ្លួនឱ្យលង់លក់ទៅក្នុងអំពើអកុសលនិងអបាយមុខមាន ស្រី ស្រានិងល្បែងស៊ីសងជាដើម គឺជាមូល ហេតុនៃសេចក្តីវិនាសអន្តរាយគ្រប់យ៉ាង ។បុគ្គលមិនប្រមាថរមែងមិនភ្លេចខ្លួន ហើយតែងភ្ញាក់រលឹក យល់ត្រូវជានិច្ចដែលជាកត្តានាំមកនូវសេចក្តីចម្រើនដល់ខ្លួនឯងនិងសង្គម សមដូចពុទ្ធភាសិតថា “អប្បមាទោ អមតំបទំ” ការមិនប្រមាទ ជាផ្លូវនៃក្តីមិនស្លាប់ ។ដូច្នេះការមិនប្រមាថភ្លេចខ្លួន ហើយភ្ញាក់រលឹកព្យាយាមធ្វើតែអំពើ ល្អ សុចរិតយុត្តិធម៌ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២២. កិរិយាគោរពចំពោះបុគ្គលដែលគួរគោរព ( គាររោ ច ) ។ ការគោរពត្រូវប្រកបដោយអង្គបី គឺដោយ កាយគឺឱនលំទោនលើកដៃសំពះ១, ដោយវាចា គឺពោលពាក្យទន់ភ្លន់សុភាពរាបសា១និងដោយចិត្ត គឺមិនប្រមាថ មើលងាយ១ ។ ឯបុគ្គលដ៏ជាទីគោរពនោះគឺបានដល់បុគ្គលដែលមានគុណធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ទាំងឡាយ មានព្រះពុទ្ធ ព្រះធម៌ព្រះសង្ឃ មាតា បិតា គ្រូអាចារ្យជាដើម១បុគ្គលដែលមានជាតិត្រកូលនិងគុណធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ដូចជាលោកជា អ្នកប្រាជ្ញ និងអ្នកដឹកនាំរដ្ឋ មានមន្ត្រី រាជការ ដែលមានភាពសុចរិតទៀងត្រង់តាំងនៅក្នុច្បាប់ជាដើម១ និងបុគ្គលដែលមានអាយុច្រើនដូចជារៀមច្បងនិងចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ ជាដើម១ ។ ការធ្វើនូវសេចក្តីគោរពចំពោះគារវបុគ្គលទាំងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៣. កិរិយាប្រព្រឹត្តបន្ទាបខ្លួន( និវាតោ ច )។ នេះបានដល់ការខិតខំជម្រុះនូវគំនិតដែលសម្គាល់ខ្លួនឯងជាតិសាសន៍ខ្លួន ជាតិត្រកូលខ្លួន ពូជអម្បូរខ្លួនថាប្រសើរជាងគេ ។ព្រោះថាគំនិតនេះ នឹងនាំឱ្យកើតអស្មិមានៈក្នុងខ្លួន ហើយមើលងាយអ្នកដទៃដែលជាមូលហេតុអោយមានការប្រជែងវាសនា និងជាហេតុនៃសេចក្តីវិនាសអន្តរាយគ្រប់យ៉ាង ។ បុគ្គលទោះមានឋានៈ យសស័ក្តទ្រពសម្បត្តិ ចំណេះវិជ្ជា យ៉ាងណាក្តី បើជាបុគ្គលក្រអឺតក្រទម មិនសង្រួមទេនោះនឹងមិនទទួលបានការគោរពរាប់អាន និង កោតសរសើរឡើយប៉ុន្តែបើបែរជាបានវិញគឺបានតែពីសំណាក់ពួកជនប្លមប្រចុបប្រចែង និងជនពាលតែប៉ុណ្ណោះ ។ ដរាបណាគំនិតប្រកាន់ពូជសាសន៍ជាតិ ត្រកូលនិងអស្មិមានៈបានត្រូវលះបង់អស់ ហើយ ហើយប្រព្រឹត្តធ្វើតែអំពើល្អព្រោះក្តីមិនប្រមាថ ដរាបនោះសេចក្តីសុខចម្រើននឹងកើតមានជាមិនខាន ។ ដូច្នេះការប្រព្រឹត្តបន្ទាបខ្លួនជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៤. សេចក្តីសណ្តោសត្រេកអរចំពោះរបស់ដែលមាន (សន្តុដ្ឋី ច ) ។ នេះបានដល់សភាពនៃចិត្តដែលត្រេកអរទៅតាមមានតាមបាន គឺទៅតាមសមត្ថភាព និងលទ្ធភាពរបស់ខ្លួនដែលមាន ។ព្រះពុទ្ធបានបង្រៀនមនុស្ស អោយចេះខិតខំប្រងប្រែងព្យាយាមបំពេញការងារអោយយ៉ាងអស់ពីសមត្ថភាព និងសក្តានុពលរបស់ខ្លួន ប៉ុន្តែ ការដែលបានសម្រេចសម តាមបំណងប៉ុណ្ណាក៏តោងចេះអោយតម្លៃ និង ពេញ ចិត្តរបស់ទាំងនោះ ព្រោះថាក្នុងលោកនេះ ប្រសិនបើមនុស្សប្រាថ្នាអ្វីបានហ្នឹងនោះពិភពលោកមុខជាមិនបានគង់វង្សមកដល់ថៃ្ងនេះទេ ។ ម្យ៉ាងសោតរឿងពិតក្នុងលោកតែងតែមានការមិនសមបំណងជារឿយៗ ហេតុនេះដើម្បីរស់នៅដោយចុះសម្រុងនិងមានក្តីសុខនោះ គឺត្រូវចេះទទួលស្គាល់ការពិតនិង ស្កប់ស្កល់ ចំពោះអ្វីដែលបានមកពីការខិតខំរបស់ខួន ។ បុគ្គលដែលមានសណ្តានចិត្តសណ្តោស រមែងមិនភ្លើតភ្លើន លោភលន់ ភ្លេចខ្លួនរហូតមើលងាយ ឬច្រណែននឹងអ្នកដទៃ នៅពេលដែលខ្លួនមានលាភយសស័ក្តិទ្រព្យសម្បត្តិក្តី ឬធ្លាក់ខ្លួនក្រខ្សត់ បាត់យសស័ក្តិក្តី ។ ដូច្នេះការព្យាយាមអប់រំចិត្តខ្លួនឱ្យបានជាចិត្តសណ្តោសយ៉ាងនេះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
២៥. ភាពជាអ្នកដឹងឧបការគុណដែលអ្នកដទៃធ្វើហើយដល់ខ្លួន ( កតញ្ញូតា ) ។ បុគ្គលបែបនេះឈ្មោះថា កតញ្ញូបុគ្គល ។ បុគ្គលកតញ្ញូដែលបានតបស្នងសងឧបការ គុណគេវិញឈ្មោះថា កតញ្ញូតកត្តវេទីបុគ្គល ។ឯបុគ្គលដែល បានធ្វើឧបការគុណ គឺសេចក្តីល្អគ្រប់យ៉ាងដល់អ្នកដទៃឈ្មោះថាបុព្វការី ។ មាតា បិតា ជាបុព្វការីរបស់កូន ព្រោះលោកបានបង្កើតព្រោះលោកបានបង្ហាត់បង្រៀនបុត្រ ។ ព្រះសម្មាសម្ពុទ្ធជាបុព្វការីរបស់ពុទ្ធបរិស័ទ និងមនុស្ស សត្វទាំងឡាយព្រោះព្រះអង្គបានព្យាយាមរកឃើញនូវមាគ៌ារំដោះទុក្ខ គឺអដ្ឋង្គិកមគ្គដើម្បីមនុស្ស សត្វ ទេព្តាទាំងអស់ ៘ បើមិនមាន បុព្វការីជន មានមាតា បិតាជាដើមទេនោះ សង្គមមនុស្សក៏មិនអាចស្ថិតស្ថេររីកចម្រើនបានឡើយ តោងប្រយ័ត្នបុគ្គល ខ្លះដឹងថាយើងជាមនុស្សមិនបំភ្លេចគុណ និងតែងតបស្នងសងគុណគេវិញជាប្រក្រតីនោះ ក៏បានឆ្លៀតឱកាសបង្កហេតុហើយធ្វើជាមកជួយយកអាសារយើង ដើម្បីអោយយើងជំពាក់គុណគេ (ទើបគេអោយយើងធ្វើអ្វីម្យ៉ាងដែលនាំមកនូវផលអាក្រក់ណាមួយ ) ។ ដូច្នេះការខិតខំកសាងខ្លួនឱ្យបានជា កតញ្ញូតកវេទីបុគ្គលផងទាំងបុព្វការីបុគ្គលផង ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៦. កិរិយាស្តាប់នូវធម៌តាមកាល ( កាលេន ធម្មស្សវនំ ) ។ ធម៌ជាផែនទីសម្រាប់ស្វែងរកកំណប់គឺផលប្រយោជន៍ និងក្តីសុខក្នុងជីវិត ។ ប្រការនេះបានដល់ការខិតខំឆ្លៀតពេលដ៏មមាញឹកនៃជីវិតប្រចាំថៃ្ង ទៅស្តាប់ព្រះធម៌យ៉ាង ហោចណាស់មួយអាទិត្យបានម្តងព្រោះថាធម៌គឺជាគុណជាតិ បំភ្លឺបង្ហាញប្រាប់ឱ្យ ស្គាល់ខុស ស្គាល់ត្រូវគុណទោស ល្អអាក្រក់ បុណ្យបាប យ៉ាងសត្យានុម័តដែលអាចយកទៅប្រព្រឹត្តបានសេចក្តីសុខខ្លួន ឯងនិងសង្គមជាតិ (ចំពោះទស្សនៈដែលថា ចាំដល់ចាស់ ឬ ពេលចូលនិវត្តន៍ពីការងារ សឹមស្តាប់ធម៌នោះជាទស្សនៈមិនទាន់ត្រឹមត្រូវឡើយ ) ។ ដរាបណាមានអ្នកប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិធម៌គឺសេចក្តីល្អកាន់តែច្រើន ដរាបនោះសង្គមជាតិនិងពិភព លោកកាន់តែរីកចម្រើននិងសុខសាន្ត ។ ដូច្នេះការព្យាយាមស្តាប់ធម៌តាមកាល ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៧. សេចក្តីអត់ធ្មត់ (ខន្តិ ច ) ។ ខន្តីគឺសភាពនៃចិត្តស្ងៀមស្ងាត់ស្ងប់រំងាប់នឹងនរទោះត្រូវរងនូវអំពើអាក្រក់បែបណាមួយដូចជារងការប្រមាថមើលងាយ ឬភាពអយុត្តិធម៌ជាដើម ។ តាមធម្មតាក្នុងស្ថានភាពបែបនេះ អ្នកដែលគ្មានខន្តីរមែងមានសេចក្តីក្រោធខឹងក្តៅក្រហាយជាប្រាកដហើយតែងតបទៅវិញដោយអំពើហិង្សា ឬ ពាក្យទ្រគោះ ដោយប្រការណា មួយមិនខានដែលជាហេតុនាំមកនូវជម្លោះគ្រប់ប្រភេទ ។ ចំណែក ឯអ្នកមានខន្តីធម៌វិញពេលរងនូវអំពើអាក្រក់បែបណា រមែងមិនក្រោធខឹង មិនក្តៅក្រហាយផ្តេសផ្តាសឡើយហើយតែងមានប្រតិកម្មទៅវិញដោយអហិង្សាប្រកបដោយវិចារណញ្ញាណយ៉ាងថ្លៃថ្នូរបំផុត ដែលជាហេតុនាំមកនូវសុខសន្តិភាពយ៉ាងប្រពៃ ប្រការនេះគួរតែមិនមែនមានន័យថា ទោះជាត្រូវរងគ្រោះអយុត្តិធម៌យ៉ាងណាក៏មិនអើពើឡើយ ។ តាមពិតបើឃើញថាគួរតែឆ្លើយតបនោះគឺតោងតែឆ្លើយតបប៉ុន្តែធ្វើដោយចិត្តស្ងប់ មិនមែនធ្វើតាមកំហឹង ។ដូច្នេះការព្យាយាមកសាងអប់រំខ្លួនឱ្យមានសណ្តានចិត្តប្រកបដោយខន្តីគឺសេចក្តី អត់ធន់ដ៏ប្រពៃហើយ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៨. ភាវៈនៃបុគ្គលដែលទូន្មានប្រៀនប្រដៅបានដោយងាយ (សោវចស្សតា ) ។ មនុស្សប្រដៅដោយងាយគឺជាអ្នកដែលឆាប់ទទួលយកនូវដំបូន្មានឪពុកម្តាយ គ្រូ អាចារ្យចាស់ព្រឹទ្ធាចារ្យ និងមតិយោបល់របស់បណ្ឌិតទាំងឡាយព្រោះភាពខ្លួនជាអ្នកឈ្លាសវៃមានការចេះដឹងច្រើនឆាប់ពិចារណាឃើញនូវហេតុផលច្បាស់លាស់ ថែមទាំងជាបុគ្គលមាន ចិត្តបើកទូលាយបន្ទាបខ្លួន មិនប្រកាន់មានៈ តែ ទោះយ៉ាង ណាតោងតែធ្វើដោយបញ្ញាប្រយ័ត្នត្រូវជនពាលបញ្ចុះបញ្ចូល អូសទាញអោយលុះក្នុងគំនិត គិតខុស។ឯអ្នកដែលមិនលុះតាមដំបូន្មានមាតាបិតានិងបណ្ឌិតជាដើមក៏ព្រោះតែភាពនៃខ្លួនជា អ្នកមិនឆ្លៀសវៃ មិនមានការចេះដឹងម្ល៉ោះហើយក៏មានការងងឹតងងល់ក្នុងអស្មិមានៈយ៉ាងធ្ងន់ធរ ។មានតែការខិតខំរៀនសូត្រ និងស្តាប់ធម៌ ទេសនាជាដើមទេទើបអាចធ្វើខ្លួនឱ្យទៅជាបុគ្គលងាយប្រដៅបាន ។ ដូច្នេះការខិតខំកសាងខ្លួនឱ្យបានក្លាយជាបុគ្គល ដែលគេងាយប្រដៅ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
២៩. កិរិយាបានឃើញ បានជួបនូវសាមណៈទាំងឡាយដែលមានឥន្ទ្រីយ៍ស្ងប់រំងាប់ហើយ (សមណានញ្ច ទស្សនំ )។ សមណៈគឺជាបព្វជិតដែលលះបង់ផ្ទះទៅបួសហើយខិតខំប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិធម៌ធ្វើកាយវាចាចិត្តឲ្យសប់សាត់ចាកកិលេសគឺលោភៈទោសៈមោហៈមានឥរិយាបថសប់សាត់ស្រគត់ស្រគំគួរជាទីគោរពជ្រះថ្លានៃជនទាំងពួង។លើសពីនេះទៅទៀតសមណៈទាំងឡាយលោកតែងឲ្យដល់អ្នកដែលបានមកជួបនូវដំបូន្មានដ៏ប្រពៃជាមាគ៌ា សម្រាប់ប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិឲ្យបានសុខចម្រើនក្នុងជាតិនេះនិងជាតិខាងមុខ។ដូច្នេះការបានជួបនឹងសាមណៈទាំងឡាយជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៣០. កិរិយាសន្ទនាសាកសួរនូវធម៌តាមកាល (កាលេនធម្មសាកច្ឆា) ។នេះបានដល់ការចេះបែងចែកពេលវេលាឲ្យមានឱកាសសម្រាប់ជួបជុំគ្នាញឹកញាប់ ដើម្បីពិក្សាផ្លាស់ប្តូរយោបល់គ្នាអំពីធម៌វិន័យក្រោមអធិបតីភាពនៃ លោកអ្នកចេះដឹងជ្រៅជ្រះ ដែលជាអ្នកមានគុណធម៌និងសីលធម៌ខ្ពង់ខ្ពស់ ដើម្បីអាចបំបាត់នូវចមល់គ្រប់យ៉ាងបាន ។ មួយសោតដើម្បីពិភាក្សាដោះស្រាយនូវបញ្ហានានា និងស្វែងរកនូវការចុះសម្រុងគ្នា ។ទង្វើបែបនេះ ក៏ជាការសាបព្រួសនូវវប្បធម៌អហឹង្សា និងសន្តិភាពផងដែរ ។ធ្វើយ៉ាងនេះគឺពិតជាបានបង្កើតនូវការចេះដឹងរបស់ខ្លួនឲ្យបានទូលំទូលាយច្បាស់លាស់ជាបន្តបន្ទាប់ដែលអាចយកទៅប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិបានត្រឹមត្រូវនិងកើតផលប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯង និងសង្គមជាតិពិតប្រាកដ ។ដូច្នេះកិរិយាចូលរួមក្នុងការសន្ទនាសាកសួរសីលធម៌តាមកាលជាមង្គលដ៏ ឧត្តម។
៣១. សេចក្តីព្យាយាមដុតនូវបាបធម៌ ( តបោ ច ) ។ បាបធម៌បានដល់លោភៈគឺការជាប់ចិត្តលោភលន់ហួសហេតុទៅលើសម្ភារៈគ្រប់យ៉ាង១, ទោសៈគឺចិត្តប្រទូសរ៉ាយស្អប់ក្រោធខឹងគ្រប់យ៉ាង១និងមោហៈគឺក្តីងងឹតងងល់វង្វេងវង្វាន់មានកាប់សម្លាប់លួចបន់និងកុហកឆបោកកេងប្រវ័ញ្ចជាដើម។រីឯតបៈធម៌បានដល់ការព្យាយាមដុតបំផ្លាញនូវកិលេសទាំងបីខាងលើផងនិងព្យាយាមកសាងនូវអំពើល្អគ្រប់យ៉ាងមានទានសីលភាវនាសាងផ្លូវថ្នល់សាលារៀនជាដើមផងដែលសុទ្ធតែមានប្រយោជន៏ដល់ខ្លួនឯងនិងសង្គមជាតិយ៉ាងពិតប្រាកដ។ដូច្នេះសេចក្តីព្យាយាមដុតនូវបាបធម៌ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៣២. កិរិយាប្រព្រឹត្តនូវធម៌ដ៏ប្រសើរ (ព្រហ្មចរិយញ្ច ) ។ នេះបានដល់កិរិយាព្យាយាមប្រព្រឹត្តសីលធម៌ដ៏ប្រសើរទាំង៨យ៉ាងគឺ៖មិនសម្លាប់ជីវិតសត្វ១, មិនលួចប្លន់១, មិនប្រព្រឹត្តស្នេហា១, មិនភូតកុហក១, មិនផឹកទឹកស្រវឹង១, មិនបរិភោគពេលរសៀលនិងយប់១, មិនរាំច្រៀងលេងភ្លេងនិងមិនតុបតែងកាយដោយគ្រឿងអលង្ការ១, មិនប្រើប្រាស់សម្ភារៈអង្គុយនិងដេកក្នុងទីដ៏ប្រសើរពេក១។នេះគឺជាការប្រព្រឹត្តសង្រួមកាយវាចាចិត្តយ៉ាងប្រពៃដែលមានប្រយោជន៍ដល់ខ្លួនឯងព្រោះបានធ្វើចិត្តឲ្យបានស្ងប់ស្ងាត់និងមានប្រយោជន៍ដល់សង្គមជាតិព្រោះមិនបានរំខាននិងបៀតបៀនសង្គមជាតិ។ដូច្នេះកិរិយាប្រព្រឹត្តនូវព្រហ្មចរិយាធម៌ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៣៣. កិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចធម៌ទាំងឡាយ(បរិយសច្ចាន ទស្សនំ )។ អរិយសច្ចធម៌បានដល់ធម៌ពិតដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់៤យ៉ាងគឺទុក្ខសច្ចៈសេចក្តីទុក្ខ១, សមុទយសច្ចៈហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខ១, និរោធសច្ចៈទីដែលក្តីទុក្ខត្រូវបានរំលត់១, និងមគ្គសច្ចៈវិធីរំលត់ទុក្ខ១។សេចក្តីពិតនៃជីវិតមនុស្សសត្វទេព្តាក្នុងត្រៃភពគឺពោរពេញទៅដោយសេចក្តីទុក្ខប្រែប្រួលឥតខ្លឹមសារទាំងអស់។មូលហេតុនៃសេចក្តីទុក្ខនេះគឺបណ្តាលមកពីជីវិតដែលពោរពេញដោយកិលេសតណ្ហាគ្រប់បែបយ៉ាង។ដរាបណាកិលេសតណ្ហាត្រូវបានរំលត់អស់ហើយដរាបនោះសេចក្តីទុក្ខក៏មិនមានទៀតឡើយ។ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងឡាយមានព្រះពុទ្ធជាប្រធានសុទ្ធតែបានយល់ច្បាស់នូវអរិយសច្ចធម៌នេះហើយព្យាយាមប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិតាមមគ្គសច្ចដែលជាមាគ៌ាដើម្បីរំលត់ទុក្ខប្រកបដោយអង្គ៨គឺអដ្ឋង្គិកមគ្គទើបបានរំលត់កិលេសតណ្ហាឆ្លងផុតពីសេចក្តីទុក្ខគ្រប់យ៉ាង។ដូច្នេះកិរិយាឃើញនូវអរិយសច្ចធម៌ជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៣៤. កិរិយាធ្វើឲ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វានដោយបញ្ញាដ៏ខ្ពង់ខ្ពស់ ( និព្វានសច្ឆិរិយា ច ) ។នេះបានដល់ការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិនូវវិធីក្បួនច្បាប់ សីល សមាធិបញ្ញា ឲ្យចេញជាលទ្ធផលច្បាស់លាស់ ។ ព្រះនិព្វានគឺជាលទ្ធផលនៃការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិសីល សមាធិ បញ្ញាតាមអរិយមគ្គប្រកបដោយអង្គ៨គឺសម្មាទិដ្ឋិ ការយល់ឃើញត្រឹមត្រូវពិតប្រាកដ ១, សម្មាសង្កប្បៈ ការត្រិះរិះត្រឹមត្រូវគឺគិតនិងរំលត់តណ្ហា១, សម្មាវចាពោលតែពាក្យត្រឹមត្រូវ១, សម្មាកម្មន្តៈ ប្រព្រឹត្តធ្វើការងារត្រឹមត្រូវតាមធម៌ និងច្បាប់រដ្ឋ១, សម្មាអាជីវៈប្រកបមុខរបរត្រឹមត្រូវ ដោយចៀសវាងនូវអំពើបាប៥ យ៉ាងមានការលក់មនុស្សជាដើម១, សម្មាវាយាមៈ ខំព្យាយាមត្រឹមត្រូវគឺព្យាយាមលះបង់អំពើអាក្រក់ដែលធ្លាប់ធ្វើឲ្យអស់និងព្យាយាមចៀសវាងមិនធ្វើអំពើអាក្រក់ជាថ្មីទៀត, ព្យាយាមរក្សាគុណធម៌និងសេចក្តីដែលមានស្រាប់អោយតាំងនៅ និងកាន់តែ ចម្រើនឡើង, ព្យាយាមសាងគុណធម៌និងក្តីល្អដែលមិនទាន់មាន អោយមានជាប្រាកដ១, សម្មសតិ ការរលឹកដ៏ត្រឹមត្រូវមានការរលឹកនូវ វេទនាខាងក្នុង និងវេទនាខាងក្រៅជាដើម១, និងសម្មាសម្មាធិ ការតម្កល់ចិត្តឲ្យនឹងខ្ជាប់ខ្ជួនក្នុងអារម្មណ៍តែមួយ១ ។ដូច្នេះការប្រព្រឹត្តប្រតិបត្តិក្នុងមាគ៌ាប្រកបដោយអង្គ៨ រហូតធ្វើឱ្យជាក់ច្បាស់នូវព្រះនិព្វាន ដែលជាគោលដៅចុងក្រោយនៃជីវិតក្នុងលោកជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៥. ចិត្តនៃបុគ្គលដែលមិនញាប់ញ័រដោយលោកធម៌ ( ផុជ្ឋស្ស លោកធម្មេហិចិត្តំ យស្ស ន កម្បតិ ) ។លោកធម៌គឺជាធម្មជាតិជាទីប្រាថ្នានិងជាទីស្អប់របស់មនុស្សនិងជាធម៌ដែលតែងកើតមាននៅក្នុងលោក ដល់មនុស្សគ្រប់រូបមិនថាបុគ្គលនោះជាអ្នកចេះដឹងធម៌ ឬ មិនចេះធម៌ឡើយ ហើយក៏មិនរើសមុខថាជាពុទ្ធសាសនិក ឬ ជាសាសនិករបស់សាសនា ណាមួយឡើយ ។ លោកធម៌មាន៨ប្រការគឺការមានលាភសក្ការៈ១, ការបាត់បង់យសស័ក្តិ១, ការបាននូវការសរសើរ១, ការបានសុខសប្បាយ១, ការបាត់បង់លាភសក្ការៈ១, ការបាត់បង់យសស័ក្តិ១, ការបាននូវការនិន្ទារិះគន់១, ការបាននូវទុក្ខទោស១ ។ អរិយបុគ្គលទាំងឡាយមានព្រះពុទ្ធជាប្រធាន រមែងមិនញាប់ញ័រ គឺមិនសប្បាយភ្លើតភ្លើនទាំងមិនទោមនស្សដោយលោកធម៌ទាំង ៨ នេះឡើយទើបពួកលោករមែងរស់នៅជាក្សេមក្សាន្តជានិច្ច ។ ដូច្នេះការព្យាយាមអប់រំចិត្តឲ្យបានទៅជាចិត្ត ដែលមិនញាប់ញ័រដោយលោកធម៌ទាំង ៨ នេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។
៣៦. ចិត្តនៃបុគ្គលមិនសោយសោកចំពោះអារម្មណ៍ (អសោកំ ) ។ មនុស្សគ្រប់រូបតែងតែជួបនូវអារម្មណ៍គឺហេតុការណ៍គ្រប់យ៉ាងរាល់នាទីនៃជីវិតរបស់ខ្លួន។ជាការពិតណាស់តាំងពីភ្ញាក់ពីដំណេកដឹងខួនឡើងត្រចៀកជួបនឹងសម្លេងភ្នែកជួបនឹងរូបច្រមុះជួបនឹងក្លិនអណ្តាតជួបនឹងរសជាតិកាយប៉ះនឹងវត្ថុគ្រប់យ៉ាង។អារម្មណ៍ទាំងនេះខ្លះជាទីពេញចិត្តនាំឲ្យសប្បាយខ្លះជាទីស្អប់ខ្ពើមនាំឲ្យខឹងមួម៉ៅក្តៅក្រហាយ។ប៉ុន្តែព្រះអរិយបុគ្គលដែលជាមនុស្សដ៏ប្រសើរមានចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធចាកកិលេសតណ្ហាលោភៈទោសៈមោហៈហើយនោះលោកមិនសោយសោកក្តៅក្រហាយនឹងអារម្មណ៍ទាំងឡាយនោះឡើយ។ដូច្នេះការព្យាយាមអប់រំចិត្តរហូតបានជាចិត្តមិនសោកសៅជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៣៧. ចិត្តដ៏បរិសុទ្ធ ស្អាតចាកកិលេស ( វីរជំ ) ។ នេះបានដល់ប្រភេទនៃចិត្តជាន់ខ្ពស់ដែលមិនប្រឡាក់ដោយកិលេសទាំងបីគឺលោភៈចិត្តស្អប់ជាប់នឹងសម្ភារៈនិងអសម្ភារៈគ្រប់យ៉ាងដែលនាំឲ្យមានសេចក្តីលោភលន់គ្មានទីបំផុត១, ទោសៈចិត្តថ្នាំងថ្នាក់ស្អប់ខ្ពើមក្រោធខឹងទោមនស្សប្រទូស្តនឹងសម្ភារៈគ្រប់យ៉ាងដែលនាំឱ្យកើតជាអំពើហិង្សាជាដើម១, មោហៈចិត្តវង្វេងក្នុងអារម្មណ៍ប្រកបដោយសេចក្តីសង្ស័យនិងរាយមាយឥតខ្មាសឥតខ្លាចអំពើទុចរឹត១។ដូច្នេះកិរិយាអប់រំចិត្តឲ្យបានទៅជាចិត្តបរិសុទ្ធស្អាតចាកកិលេសជាមង្គលដ៏ឧត្តម។
៣៨. ចិត្តក្សេមក្សាន្ត (ខេមំ) ។ នេះបានដល់សន្តានចិត្តរបស់ព្រះអរិយបុគ្គលទាំងឡាយដែលមានព្រះពុទ្ធ ជាប្រធានដែលបានឆ្លងផុតពីអន្លង់ទាំង៤គឺ៖អន្លង្ល់គឺកាមតណ្ហា១, អន្លង់គឺភពទាំងបី១, អន្លង់គឺទិដ្ឋិយល់ខុស១និងអន្លង់គឺអវិជ្ជាការមិនយល់មិនដឹងនូវសច្ចធម៌១។ចិត្តដែលបានឆ្លងផុតអន្លង់ទាំង៤ហើយគឺជាចិត្តស្អាតបរិសុទ្ធនិងស្ងប់ក្សេមក្សាន្តក្រៃលែង។ដូច្នេះកិរិយាខំកសាងខ្លួនគឺអប់រំចិត្តឲ្យបានទៅជាចិត្ត ក្សេមក្សាន្តយ៉ាងនេះជាមង្គលដ៏ឧត្តម។បុគ្គលទាំងឡាយណាបានខិតខំកសាងខ្លួនដោយខិតខំប្រព្រឹត្តិប្រតិបត្តិនូវមង្គលទាំង៣៨ប្រការនេះឲ្យបរិបូ ណ៌ហើយរមែងមិនចាលចាញ់ក្នុងទីទាំងពួងរហូតសម្រេចមគ្គផលនិព្វានជាទីអវសាន៕
េវតានិងមនុស្សទាំងឡាយ ធ្វើនូវមង្គលទាំងឡាយប្រាកដដូច្នេះហើយ ជាអ្នកមិនចាល ចាញ់ក្នុងទីទាំងពួង តែងដល់នូវសិរីសួស្តីក្នុងទីទាំងពួង ម្នាលទេវតា អ្នកចូរប្រកាន់ជឿថា មង្គលទាំង៣៨ប្រការ មានកិរិយាមិនសេពគប់នូវបុគ្គលពាលជាដើម នោះ របស់ទេវតានិងមនុស្សទាំងអម្បាលនោះ ជាមង្គលដ៏ឧត្តម ។